W ubiegłą sobotę, 14 bm., w Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej odbył się wykład dr. Macieja Szymanowicza, znanego historyka sztuki specjalizującego się w historii fotografii oraz pracownika naukowego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, zatytułowany „Obrazowanie fotograficzne Ziem Odzyskanych w pierwszej dekadzie po drugiej wojnie światowej”.

Sobotnie wystąpienie poznańskiego naukowca stanowiło niejako kontynuację wykładu sprzed pół roku. Jego głównym bohaterem stał się ponownie Jan Bułhak. Fotografie prezentujące tzw. Ziemie Odzyskane były ostatnią znaczącą realizacją tego wielkiego polskiego fotografika, zmarłego w 1950 r. Wpisywały się w program fotografii ojczystej, którego głównym propagatorem był właśnie Bułhak. Jak pisał Maciej Szymanowicz w katalogu kamieńskich prac Jana Bułhaka, wydanym przez nasze Muzeum: „Fotografii ojczystej za cel stawiano między innymi kreślenie pozytywnego wizerunku państwa w oparciu o uwydatnienie narodowej tradycji i jego bieżących osiągnięć. Fotografowie, poszukując archetypicznych „krajowidoków”, stworzyli wizję Polski opartej o tradycje szlacheckie. Dlatego tak chętnie utrwalano np. architekturę wiejskich dworów. Natomiast krajobraz narodowy został utożsamiony z otwartymi rozległymi przestrzeniami o typowo kresowej charakterystyce, w których życie ludzkie przebiega w symbiozie z naturą. Oczywiście w kształtowaniu pozytywnej wizji kraju nie zabrakło miejsca dla miast i rozwijającego się przemysłu, choć i tu poszukiwano pierwiastków narodowych. Tak skonstruowany program doskonale korelował z oficjalnym, lansowanym przez piłsudczyków wizerunkiem Polski”.

Po 1945 r. w nowych granicach naszego kraju i w zmienionej sytuacji politycznej Kresy zostały zastąpione nowo przyłączonymi, jak je wówczas nazywano, Ziemiami Odzyskanymi. Przedwojenna koncepcja jagiellońska została zastąpiona koncepcją piastowską, kluczową dla legitymizowania zmian terytorialnych jakie przyniosła ze sobą druga wojna światowa.

W ten rytm wpisał się również Bułhak ze swoją fotografią ojczystą, oswajając nowo przyłączone ziemie. Po raz pierwszy wyruszył na nie w 1946 r. pod auspicjami Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Wówczas na tzw. Ziemie Odzyskane wyruszyły trzy ekipy fotograficzne PTK kierowane przez znanych polskich fotografów. Jan Bułhak wyruszył na Mazury i wybrzeże, Edward Falkowski na Dolny Śląsk, a Bolesław Malmurowicz na Ziemię Lubuską. W wyniku tego, sfinansowanego przez państwo, objazdu wykonano około trzech tysięcy fotografii. Część z nich, w tym 207 prac Bułhaka, została zaprezentowana na zorganizowanej przez PTK objazdowej wystawie „Piękno Ziem Odzyskanych w fotografii”, otwartej w Warszawie w 1947 r. i która dwa lata później prezentowana była w Stargardzie Szczecińskim.

Powojenna twórczość Bułhaka wpisała się w rytm tużpowojennej propagandy. Jego fotografie, masowo upowszechniane miały, odtwarzając nastrój Kresów, budować poczucie tożsamości z nowymi ziemiami u ich nowych mieszkańców, dla których były one pustymi społecznie i obcymi kulturowo i którzy często zostali wysiedleni właśnie z Kresów. Te nowe ziemie miały zrekompensować i zastąpić utracone tereny wschodnie. Bułhakowskie obrazy rozbudzały świadomość narodową i pozytywny stosunek do nowo przyłączonych terenów odgrywając znaczną rolę w ich repolonizacji.

Podczas wykładu dr Szymanowicz przedstawił również przykłady fotografii znajdujących się w Instytucie Zachodnim w Poznaniu. To niezwykłe „Archiwum Fotograficzne Ziem Zachodnich i Północnych” liczy około 5500 zdjęć, wykonanych najczęściej w końcu lat czterdziestych minionego stulecia. Po 1945 r. Instytut dokumentował przyłączone ziemie organizując wyprawy naukowe pracowników i osób z nim współpracujących na tzw. Ziemie Odzyskane, w tym też i na Pomorze Zachodnie. W 1947 r. dotarli tam uczestnicy dwóch wypraw. Ich efektem był m.in. bogaty zbiór fotografii, którego fragment znalazł się w dwóch częściach opracowania monograficznego „Pomorze Zachodnie”, przygotowanego pod redakcją historyka, prof. Janusza Deresiewicza, składających się na monumentalny cykl „Ziemie Staropolski” wydanego przez IZ.

W tym miejscu warto dodać, iż uczestnicy owych wypraw - znany późniejszy miłośnik naszego miasta - Gwido Chmarzyński, wówczas dyrektor Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu i pracownik naukowy Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Poznańskiego oraz, związany z prasą poznańską, fotograf Eugeniusz Kitzmann, dotarli wówczas i do Kamienia. Przed czterema laty nasze Muzeum wzbogaciło się o kopie dwudziestu dziewięciu fotografii z tego poznańskiego zbioru, na których uwieczniono nasze miasto z lat 1945-1958.

Źródło: Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej