POGODA

Reklama

Wydarzenia

ikamien.pl • Poniedziałek [18.02.2013, 07:32:54] • Kamień Pomorski

O powojennych losach kirkutu w Kamieniu Pomorskim cz. III

O powojennych losach kirkutu w Kamieniu Pomorskim cz. III

Likwidacja kirkutu w 1968 r. (autor nieznany, AF MHZK)( fot. Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej )

Na podstawie zachowanych materiałów archiwalnych można stwierdzić, że do swego rodzaju ofensywy Prezydium PRN, w sprawie likwidacji kamieńskiego cmentarza żydowskiego przygotowywanej od 1963 r., doszło dopiero pięć lat później. Można chyba przypuszczać, że nie bez znaczenia dla przyspieszenia w tej sprawy była ówczesna sytuacja polityczna w kraju po wydarzeniach Marca.

12 kwietnia 1968 r. specjalna pięcioosobowa komisja, złożona z przedstawicieli Prezydium PRN, Miejskiej Rady Narodowej oraz Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej, przeprowadziła oględziny cmentarza. Stwierdziła, że nie remontowany od 1945 r. cmentarz znajdował się „w stanie zupełnej dewastacji”. Otaczający go mur odcinkami groził zawaleniem, co ewentualnie byłoby równoznaczne „z obsunięciem się skarp na tereny przyległych ulic [Mickiewicza, Rejtana, Chrobrego – MHZK]”. W porównaniu z opisem cmentarza sprzed pięciu lat zrewidowano pogląd na datę ostatniego pochówku. Na podstawie zachowanych macew stwierdzono, iż miało to miejsce 13 kwietnia 1927 r. Płyty z datą 27 lutego 1931 r. po, jak czytamy w protokole oględzin, „niezwykle starannych poszukiwaniach” komisja nie odnalazła. Kirkut miał sprawiać „bardzo przygnębiające wrażenie” nie tylko w wyniku dewastacji, ale także swym „specyficznym usytuowaniem” w odległości dziesięciu metrów od „Steńki”, będącej wówczas nowym lokalem gastronomiczno-rozrywkowym. Komisja wnioskowała by, jak czytamy, „odpowiednie czynniki” po raz kolejny wystąpiły o zgodę na likwidację cmentarza i jego przeznaczenie na cel zatwierdzony planem ogólnym zabudowy przestrzennej miasta, jakim była budowa „bezkolizyjnego skrzyżowania zbiegu ulic Rejtana, Chrobrego, Jedności Narodowej, Armii Czerwonej i Mickiewicza” z jednoczesnym poszerzeniem wylotu tej ostatniej.

O powojennych losach kirkutu w Kamieniu Pomorskim cz. III

3 kwietnia 2008 r. - uroczyste odsłonięcie głazu upamiętniającego cmentarz ( fot. Elżbieta Kucharska )

Ustalenia komisji, co do określenia daty ostatniego pochówku na rok 1927, przyśpieszyły zapewne o trzy lata likwidację cmentarza. Okres 40 lat, jaki upłynął od tego wydarzenia, nie wymagał już konieczności przeprowadzenia ekshumacji. Pismem z 23 kwietnia 1968 r. Prezydium PRN prosiło Ministerstwo Gospodarki Komunalnej o zgodę na przeznaczenie na inny cel „terenu po zamkniętym cmentarzu żydowskim”. Przyczynę rozbieżności wizji lokalnej przeprowadzonej 12 kwietnia z tą sprzed pięciu lat tłumaczono możliwością mylnego, „na skutek zupełnego zniszczenia płyt nagrobkowych”, odczytania daty 27.02.1921 jako 27.02.1931. Co ciekawe, w piśmie do resortu jako datę ostatniego pochówku wymieniono datę 13 kwietnia 1926 r., co nijak miało się do ustaleń wizji lokalnej z 12 kwietnia. Prezydium odniosło się także do zarzutów Urzędu do Spraw Wyznań, iż uzgodnienie likwidacji z Towarzystwem Społeczno–Kulturalnym Żydów w Szczecinie nie stanowi „zabezpieczenia przed protestami” tego środowiska pisząc, że „sformułowanie takie mija się z prawdą, bowiem [...] Oddziały Towarzystwa Społeczno–Kulturalnego Żydów w Polsce są reprezentatywnymi organami społeczności żydowskiej w naszym kraju”. Powtórzone zostały „szczególnie ważne względy” przemawiające za przeznaczeniem na inny cel terenu cmentarnego. Niezwłocznego usprawnienia wymagała infrastruktura drogowa w tym rejonie, gdzie w okresie od 1963 do 1968 r. miało dojść do siedmiu „poważnych wypadków drogowych”. Miejsce to zostało uznane za „najbardziej niebezpieczny punkt w mieście”. Jak pisano: „wąski wlot w ulicę Mickiewicza od strony skrzyżowania stanowi niebezpieczeństwo dla pojazdów, a w szczególności przechodniów, gdyż istniejący tu zakręt zmniejsza pole widzenia do kilku metrów, natomiast chodnik o szerokości 0,7 m. zmusza przechodniów do schodzenia na jezdnię”. Dodatkowo zrujnowany cmentarz znajdujący się w centrum miasta stanowił, jak skarżyło się Prezydium, „podstawę do formułowania krzywdzących nas jako gospodarzy powiatu opinii o rzekomym braku gospodarności i troski o poprawę wyglądu estetycznego miasta”.

O powojennych losach kirkutu w Kamieniu Pomorskim cz. III

Pamiątkowy obelisk z 1996 r. (fot. Teresa Wójtowicz, AF MHZK)( fot. Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej )

W odpowiedzi na powyższe pismo resort uzależnił decyzję od przesłania, w porozumieniu z Wydziałem ds. Wyznań Prezydium WRN, „uzasadnionego stanowiska szczególnie pod kątem terminowej realizacji inwestycji na terenie pocmentarnym”. Wydział orzekł, że w przypadku upłynięcia 40 lat od ostatniego pochówku na cmentarzu „użycie terenu cmentarza na inny cel może nastąpić bez porozumienia z resortem wyznań”.

10 września w gabinecie Przewodniczącego Prezydium PRN na spotkaniu przedstawicieli PRN, MRN oraz Komitetu Powiatowego PZPR, z udziałem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, postanowiono, że „za zgodą władz należy rozebrać cmentarz żydowski z otaczającym go murem”. Zadanie rozbiórki powierzono MPGK. Nazajutrz zaś, w swej uchwale, Prezydium PRN postanowiło przeznaczyć teren pocmentarny na inny cel. Podmiotem odpowiedzialnym za realizację powyższej uchwały uczyniono Prezydium MRN. Poparto ją dwunastoma pozytywnymi opiniami odpowiednich instytucji. Wraz z wymienioną wyżej uchwałą Prezydium PRN sprawa cmentarza została zamknięta na blisko trzydzieści lat.

Niestety nie wiemy kiedy dokładnie przystąpiono do ostatecznej likwidacji kirkutu. Jak dotąd, w trakcie prowadzonych przez Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej badań, nie natrafiliśmy na sprawozdanie czy jakikolwiek inny dokument odnoszący się do jej przebiegu. Niektórzy z pamiętających ją mieszkańców wspominają po latach, że miała odbywać się w nocy, a przeprowadzającemu ją MPGK, jak i władzom powiatowym, zależało na jak najszybszym jej zakończeniu. Pewnym jest, że znajdujący się na wzniesieniu teren cmentarza został zrównany. Elementy nagrobków, macewy i kości ludzkie zostały wywiezione. Być może trafiły na gruzowisko przy szosie gryfickiej. Istnieją też relacje, według których macewy trafić miały na teren dzisiejszej promenady.

Niewątpliwie lokalizacja kirkutu w śródmieściu była nie do utrzymania. Pierwotny plan przeniesienia szczątków na cmentarz komunalny nie został niestety zrealizowany. Na likwidację nekropolii wyraziły zgodę wszystkie instytucje, które powinny się w tej sprawie wypowiedzieć. Ostateczna likwidacja cmentarza, niemal z dnia na dzień i przede wszystkim barbarzyński sposób w jaki potraktowano kości ludzkie w wielu mieszkańcach pamiętających te czasy do dziś wywołuje uzasadnione emocje.

Po likwidacji cmentarza plac, na którym się on znajdował, przez pewien czas stał pusty. W 1970 r. pracownicy kamieńskiej Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem” wznieśli na jego części, w modnym wówczas czynie społecznym, pawilon handlowy. 4 października 1970 r. o godzinie 10:00 nastąpiło uroczyste otwarcie nowego samoobsługowego sklepu spożywczego „Jubilat”. Miasto, jak donosiła prasa, wzbogaciło się o „dużą i nowoczesną placówkę handlową” o powierzchni 120 metrów kwadratowych, z trzema stoiskami i zapleczem magazynowym.

Cmentarz na blisko trzydzieści lat popadł w zapomnienie. W 1996 r. dzięki działającemu wówczas w mieście Klubowi Inteligencji Kamieńskiej kierowanemu przez dr. Andrzeja Ślęzaka, dyrektora kamieńskiego szpitala, kirkut doczekał się upamiętnienia. Ustawiona wówczas tablica z czarnego granitu, w kształcie macewy, z napisem „Pamięci cmentarza żydowskiego znajdującego się w tym miejscu do roku 1968” przetrwała jednak tylko kilka tygodni, po których upłynięciu została zniszczona przez wandali. Przez kolejne dwanaście lat przypominała o niej jedynie podstawa. 3 kwietnia 2008 r., z inicjatywy społecznych opiekunów zabytków – Henryka Masłowskiego i Grzegorza Kurki, ustawiono na niej głaz z napisem „Pamięci przedwojennej społeczności żydowskiej Kamienia Pomorskiego”, który upamiętnia miejsce zniszczonego przed czterdziestoma pięcioma laty cmentarza do dziś.

Źródło: Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej


komentarzy: 11, skomentuj, drukuj, udostępnij

Twoim Zdaniem

Dodaj Komentarz

Dodając komentarz akceptujesz
Regulamin oraz Politykę prywatności.

Zauważyłeś błąd lub komentarz niezgodny z regulaminem?
 
Oglądasz 1-11 z 11

Gość • Czwartek [21.02.2013, 19:35:46] • [IP: 193.91.229.***]

Po co ktoś do tego wraca ?? było mineło !! ludzie zajmijcie się tym co dla miasta ważne, nie ma pracy, a wy zajmujecie sie Zydami !! a może tak poszukać inwestora i otworzyc zakład, dać ludziom pracę i możliwość rozwoju dla MIASTA !! a co wam życi w dodatku martwi dadzą, no chyba że to inicjatywa żydowska co wcale by mnie nie zdziwiło, szkoda tylko że włodarze tego miasta nie troszcza sie tak o swoich mieszkańców jak żydzi o swoje cmentarze, ale jak nie wiadomo o co chodzi to może o pieniądze ? Pozdrawiam pseudo włodarzy miasta, ktorzy jak mniemam chyba zapominaja kto i po co ich wybrał.

Gość • Poniedziałek [18.02.2013, 23:59:52] • [IP: 37.47.61.***]

A czy to ważne, siebie warci

Gość • Poniedziałek [18.02.2013, 20:10:28] • [IP: 83.11.253.**]

Do ip 83.21.231*** To nie Pan Kurka pisze, tylko Pan Błażej

Gość • Poniedziałek [18.02.2013, 17:35:10] • [IP: 77.254.91.***]

dobrze że robią plac zabaw a nie polowania na innoskórych.

Gość • Poniedziałek [18.02.2013, 16:53:32] • [IP: 31.63.249.***]

A w Świnoujściu na cmentarzu robią plac zabaw.

Gość • Poniedziałek [18.02.2013, 15:21:16] • [IP: 77.254.91.***]

Te tereny najeżdżali kiedyś wikingowie. Norwegia jest bogata, do sądu z nimi i niech nam oddadzą kasę bo za chwilę potomni pochowanych na tym cmentarzu to zrobią a tym bardziej, że my szykujemy się o takie odszkodowania za Katyń od Rosji.

Gość • Poniedziałek [18.02.2013, 11:55:25] • [IP: 83.21.231.***]

no i dobrze -niech Pan Kurka opisze synagogę koło poczty bo też idzie w zapomnienie

NicoOne • Poniedziałek [18.02.2013, 11:49:53] • [IP: 83.8.207.***]

Tabele z imienną listą osób pochodzenia żydowskiego jakie w maju 1939 roku mieszkały jeszcze w Kamieniu Pomorskim i okolicach znajdują się w książce" Gerhard Salinger, Zur Erinnerung und zum Gedenken. Die einstigen jüdischen Gemeinden Pommerns, tom II, New York 2006" Ponadto znane są dalsze losy jedynie kilku z nich. Wiadomo, że Georg i Margarete Hirschbaum w styczniu 1940 roku zostali deportowani ze Szczecina do Piasków koło Lublina, gdzie zginęli dwa lata później. Obie siostry Georga Hirschbauma, Rosa Weißner i Selma Weißner, których mężowie nie byli Żydami, musiały opuścić Pomorze w połowie 1945 roku, wraz z innymi mieszkańcami Rzystnowa oraz Miodowic. Rosa zmarła w 1946 roku w miejscowości Bützow w Meklemburgii, a Selma kilka lat później w Lubece. Urodzona w 1923 roku Gertrud Freud, która spędziła dzieciństwo w Kamieniu Pomorskim, po wojnie zamieszkała w Hajfie w Izraelu. Źródło: powyżej autora Gerharda Salingera.

NicoOne • Poniedziałek [18.02.2013, 11:49:12] • [IP: 83.8.207.***]

Co jak co ale Niemcy potrafili liczyć (wystarczy poszukać) i tak według dawnych spisów i wpisów około roku 1720 w Kamieniu Pomorskim żyły dwie rodziny żydowskie, w 1752r żyło 23 żydów, w 1782r - 29, w 1812r - 15 (rodzin), w 1849r - 123, w 1871r - 152, w 1880r - 158, około roku 1890 - przyjmuje się, że było 110 żydów (inne źródła podają liczbę żydów - 80), w 1925 - 35 a w okresie rządów Hitlera w latach 1932/33 tylko 67 żydów. Źródło: Klaus-Dieter Alicke, Lexikon der jüdischen Gemeinden im deutschen Sprachraum, vol. 1, München 2008. Co ciekawe podczas Nocy Kryształowej (9/10 listopad 1938) miały miejsce ataki na miejscową ludność żydowską, wybijano również szyby sklepów należących do Żydów. Splądrowane zostały wówczas sklepy Else Prytek oraz Ruth Salomon. Ośmiu Żydów zostało aresztowanych i przetransportowanych do więzienia w Świnoujściu. Po tych wydarzeniach, większość Żydów mieszkających jeszcze w Kamieniu Pomorskim opuściła miasto. CDN.

Gość • Poniedziałek [18.02.2013, 10:58:13] • [IP: 83.21.218.***]

Traktuje tak samo zydow jak oni nas, mam ich w du..e.

Gość • Poniedziałek [18.02.2013, 08:29:06] • [IP: 79.186.126.***]

A gdyby te wszystkie kosci pozbieral z promenady moze by sie cos zrobilo panie K...

Oglądasz 1-11 z 11
■ Wiesz o czymś o czym my nie wiemy? Napisz! kontakt@ikamien.pl lub wyślij mms na numer 602 657 344 ■ Zrobiłeś zdjęcie lub film? Wyślij do nas! kontakt@ikamien.pl ■ Wiesz o czymś o czym my nie wiemy? Napisz! kontakt@ikamien.pl ■ Zrobiłeś zdjęcie lub film? Wyślij do nas! kontakt@ikamien.pl ■ Wiesz o czymś o czym my nie wiemy? Napisz! kontakt@ikamien.pl ■ Zrobiłeś zdjęcie lub film? Wyślij do nas! kontakt@ikamien.pl ■ Wiesz o czymś o czym my nie wiemy? Napisz! kontakt@ikamien.pl ■ Zrobiłeś zdjęcie lub film? Wyślij do nas! kontakt@ikamien.pl
■ Przerwa w dostawie prądu – Świerzno. Ze względu na prace konserwacyjno-modernizacyjne w dniu 23 kwietnia 2025 r. nastąpi planowana przerwa w dostawie energii elektrycznej od godziny: 09:00 do 13:00 w miejscowości Świerzno, ulice: Długa (nr 1–11) Cicha (nr 1–9) Radosna (nr 5–13) oraz Straż i Urząd Gminy. Kontakt w sprawie przerwy: 991 ■ Informujemy, że w związku z ogłoszeniem 26 kwietnia 2025 roku dniem żałoby narodowej w Polsce po śmierci papieża Franciszka, zaplanowana na ten dzień Ekologiczna Gra Miejska zostaje odwołana. Serdecznie dziękujemy za zrozumienie i zapraszamy do udziału w innych naszych wydarzeniach w przyszłości. Z poważaniem, Organizatorzy ■