13 grudnia stanowił ukoronowanie działań prowadzonych przez władze już od sierpnia 1980 r. O pierwszej w nocy tegoż dnia odbyło się posiedzenie Rady Państwa. Gremium to, przy jednym głosie sprzeciwu, ogłosiło dekret o wprowadzeniu stanu wojennego. Złamana została w ten sposób konstytucja PRL zabraniająca wydawania dekretów w trakcie trwania posiedzenia Sejmu, który w tych dniach obradował. Decyzja Rady Państwa była jedynie grą pozorów sankcjonującą wcześniejsze ustalenia. Wojsko, Milicja Obywatelska i Służba Bezpieczeństwa wprowadzały w życie ustalony wcześniej scenariusz. Zablokowały łączność na terenie całego kraju i przeprowadziły aresztowania tysięcy działaczy związanych z opozycją polityczną należących do „Solidarności”, ale też byłych przywódców partii i państwa.

W całej Polsce utworzono 52 miejsca odosobnienia, w których przetrzymywano internowane osoby. Formalnie władzę w kraju przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, na której czele stanął gen. Jaruzelski. Była to jednak tylko fasada. Decyzje zapadały bowiem w najbliższym otoczeniu przywódcy PZPR.

Zamilkły telefony, na ulicach pojawili się żołnierze i milicjanci, czołgi i transportery opancerzone. Zamknięto granice państwa, czasowo wstrzymano zajęcia w szkołach. Znacznemu ograniczeniu uległy prawa obywatelskie. Uniemożliwiano swobodne poruszanie się. W godzinach od 22 do 6 rano obowiązywała godzina milicyjna. Każdy mógł zostać wylegitymowany. Brak dokumentów tożsamości - dowodu osobistego lub, w przypadku niepełnoletnich, legitymacji szkolnej groził aresztem lub karą pieniężną. Nie wolno było samowolnie opuścić stałego miejsca pobytu. Na przejazd do innego miasta niezbędne było specjalne zezwolenie. Nie działały nawet telefony alarmowe. Łączność przywrócono dopiero w styczniu. Połączenia telefoniczne podlegały jednak kontroli. Kontrolowano także listy i paczki wysyłane na poczcie. Znacznie ograniczono wydawanie prasy. Ukazywały się tylko dwie gazety „Trybuna Ludu” i „Żołnierz Wolności” oraz w części województw, w tym i w naszym, lokalne gazety partyjne. W naszym województwie zamiast „Kuriera Szczecińskiego” i „Głosu Szczecińskiego”, będącego organem Komitetu Wojewódzkiego PZPR, wydawano jedynie „Wiadomości Szczecińskie”.

Pomimo zakazu organizowania strajków w zakładach pracy robotnicy nadal stawiali opór. Jego tragicznym symbolem stała się pacyfikacja kopalni „Wujek” 16 grudnia 1981 r. Wobec strajkujących tam górników użyto broni, palnej w wyniku czego dziewięciu z nich zginęło. Opór był konsekwentnie łamany. Większe przedsiębiorstwa i fabryki zostały zmilitaryzowane i wprowadzono w nich tzw. komisarzy wojskowych. Pracownicy zostawali poddawani weryfikacji. Niepokornych pozbawiano pracy. Pojawiające się na ulicach polskich miast demonstracje były rozpędzane przez specjalną jednostkę Milicji Obywatelskiej – ZOMO.

We znaki dawały się trudności dnia codziennego. Poważnym problemem stało się zaopatrzenie w podstawowe artykuły żywnościowe i gospodarcze. Brakowało wszystkiego. Znacznie rozszerzono gamę towarów, które zostały poddane reglamentacji . Można je było nabyć za tzw. kartki, które upoważniały ich posiadacza do zakupu dóbr tylko w określonej ilości. Niestety kartki często nie znajdowały pokrycia w towarze. Ratunkiem w takiej sytuacji bywało niejednokrotnie posiadanie rodziny na wsi.

Podobnie jak na terenie całego kraju tak i na Pomorzu Zachodnim zatrzymanych opozycjonistów i działaczy związkowych umieszczano w ośrodkach internowania, które w naszym regionie znajdowały się w Darłówku, Jaworze koło Drawska Pomorskiego i Wierzchowie Pomorskim. W tym ostatnim 13 lutego 1982 r. doszło do brutalnego pobicia 45 internowanych przez służbę więzienną.

Robotnicy większych zakładów pracy Pomorza Zachodniego stawiali opór podejmując akcje protestacyjne. Najdłużej strajkowała Stocznia Szczecińska, do której przybywali działacze, którym udało się uniknąć internowania. Powołano Regionalny Komitet Strajkowy z Mieczysławem Ustasiakiem, wiceprzewodniczącym Zarządu Regionu NSZZ, na czele. Komitet proklamował strajk generalny. Przystąpiła do niego część zakładów ze Szczecina i województwa. Strajki były jednak likwidowane przez wojsko i milicję. Z 14 na 15 grudnia miała miejsce pacyfikacja szczecińskiej Stoczni im. Warskiego. Organizatorzy strajku zostali aresztowani. 4 marca 1982 r. sześciu z nich skazano na kary więzienia. Najwyższe wyroki więzienia otrzymali – Andrzej Milczanowski – 5 lat i M. Ustasiak – 4 lata.

Z czasem strajki zostały złamane. Mimo tego w części zakładów pracy pojawiały się tzw. wrogie napisy i ulotki. Powstawały podziemne struktury „Solidarności”, które organizowali pozostający na wolności, zmuszeni do ukrywania się związkowcy. Wydawano szereg pism konspiracyjnych. „Termit”, „Z podziemia” czy „BIS” to tylko przykłady niektórych z nich.

Mimo grożących konsekwencji mieszkańcy Pomorza Zachodniego manifestowali swój sprzeciw wobec władz. Do największej manifestacji doszło w Szczecinie 3 maja 1982 r. Zamieszki, w których trakcie miały miejsce starcia z milicją, trwały dwa dni. W ich trakcie zatrzymano kilkaset osób zaś jedenaście aresztowano.

Kamień Pomorski znajdował się na uboczu wydarzeń jakie rozgrywały się w większych ośrodkach. Małomiasteczkowa rzeczywistość odbiegała od tej z dużych miast. Codzienność stanu wojennego dawała się jednak we znaki także i u nas.

Wydarzenia 13 grudnia zostały przyjęte w Kamieniu, jak czytamy w „Kronice Miasta i Gminy Kamień Pomorski” za rok 1981 „w atmosferze powagi i spokoju”. W mieście panował „spokój, ład i porządek” a na ulicach nie widziało się już „pijaków i wyrostków zaczepiających ludzi”. Przy Urzędzie Miasta i Gminy rozpoczął działalność komisarz wojskowy będący delegatem WRON-u,, „ingerujący [jak ujął to kronikarz miejski w słowa jednoznacznie dziś interpretowane - MHZK] skutecznie w szereg spraw i załatwiając je szybko i sprawnie metodami dyscypliny wojskowej”.

Autor „Kroniki” nie uznał jednak za stosowne wspomnieć o osobach, które pozbawione zostały wolności. Kamieńscy więźniowie sumienia i bohaterowie tamtego czasu to Ryszard Nachumeniuk, Jerzy Hołubinka i Stefan Oleszczuk. Pierwszy z Nich został internowany już w dniu ogłoszenia stanu wojennego. Posądzony, iż „może podjąć działalność skierowaną przeciwko interesom politycznym PRL i powodującą zakłócenia w gospodarce narodowej" niemal rok przebywał w obozach odosobnienia w Goleniowie i Wierzchowie Pomorskim.

Jerzego Hołubinkę oskarżono o to, iż 14 grudnia 1981 r. jako sekretarz kamieńskiej „Solidarności”, mimo zawieszenia działalności tego związku dekretem o stanie wojennym, nie odstąpił od udziału w działalności związkowej kolportując „po zakładach pracy prasę w postaci tygodników „Solidarność" i „Jedność", a nadto rozpowszechniał ulotki w postaci odezwy Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego Stoczni Szczecińskiej (...) nawołującej do niezwłocznego stawiania się w zakładach pracy wszystkich członków Związku NSZZ „Solidarność" dla natychmiastowego i zdecydowanego działania”. 15 stycznia 1982 r. został skazany przez Sąd Wojewódzki w Szczecinie na rok pozbawienia wolności z zawieszeniem na dwa lata. Na skutek rewizji wniesionej przez Prokuraturę Sąd Najwyższy uchylił orzeczenie o warunkowym zawieszeniu kary.

Stefan Oleszczuk został zaś oskarżony o to , że „15 grudnia 1981 r. w Kamieniu Pomorskim, jako członek NSZZ „Solidarność" nie odstąpił od działalności związkowej, powielał i kolportował ulotki w postaci odezwy Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego NSZZ „Solidarność" oraz Komitetu Strajkowego Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego, nawołując do niezwłocznego stawienia się w zakładach pracy członków Związku celem natychmiastowego i zdecydowanego działania”. 20 lutego 1982 r. został skazany, wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie na rok i sześć miesięcy pozbawienia wolności z zawieszeniem na cztery lata. Jednocześnie sąd zobowiązał oskarżonego do wykonania dwudziestu godzin prac na cele społeczne wskazane przez Urząd Miasta i Gminy w Kamieniu Pomorskim w terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się wyroku. W wyniku rewizji wniesionej przez prokuraturę Sąd Najwyższy uchylił orzeczenie o warunkowym zawieszeniu kary.

Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 r., a zniesiony z dniem 22 lipca 1983 r.

Wystawa na kamieńskim rynku będzie prezentowana do końca marca br. Serdecznie zapraszamy!

Źródło: Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej