W rok 1948 został wydany krótki przewodnik, jego autorem był pan Józef Staśko. W tej kieszonkowej książeczce znajdziemy szereg informacji o ówczesnym mieście i okolicach. Treść przewodnika posiada wyraźne cechy książek z tamtego okresu, zgodnych z ówczesną wizją Partii. Niektóre informacje należy traktować z przymrużeniem oka, w innych są poprzekręcane nazwy lub daty. Z całego przewodnika wybrałem te najbardziej interesujące:

''Położenie Kamienia Pomorskiego jest bardzo malownicze, nad płytkim Zalewem Kamieńskim i Dziwną, która jest jednym z trzech ujść rzeki Odry, wpadającej tutaj do otwartego morza między lądem a wyspą Wolinem. Położenie to, jeszcze od czasów przedhistorycznych predestynowało Kamień do założenia tu portu i warowni obronnej, mającej odegrać wielką rolę we wczesnym średniowieczu''

''Do Kamienia najlepiej dojechać można przez Szczecin koleją, autobusem P.K.S. lub statkiem. Linia kolejowa odbudowana w r. 1947 (cztery pociągi dziennie ze Szczecina, jedzie się trzy godziny) ułatwia zwiedzenie Kamienia w ciągu jednego dnia. Z Kamienia kursują autobusy do Dziwnowa (12 km), do Goliszewa i Szczecina. Do Dziwnowa można się dostać również motorówką lub statkiem w ciągu 30 minut. Wygodny hotel ''Polonia'' w Kamieniu umożliwia dłuższy pobyt, ze zwiedzeniem również okolicy.''

''W r. 1876 odkryto na terenie miasta źródło solankowe z zawartością bromu i jodu i powstała tu nowa dzielnica parkowa i zdrojowa między śródmieściem a stacją kolejową. Dzięki temu założono tu kąpiele lecznicze i dom zdrojowy, ściągające niewielką liczbę kuracjuszy. Mimo to miasto nie straciło swego charakteru handlowego i rolniczego. Rolnictwo i hodowla była dominowały nawet nad handlem i rzemiosłem. Z rzemiosła wybiło się na pierwszy plan szewstwo. Szewców było w XIX wieku aż 80 (na 5.700 mieszkańców)."

''W najnowszych czasach Kamień przestał rozwijać się, a liczba ludności wcale się nie podnosiła. W r. 1945 miasto zostało bardzo zniszczone w czasie działań wojennych, szczególnie mocno ucierpiało śródmieście. Dzisiaj liczba mieszkańców wynosi ponad 3.000.''

''Kamień zatem składa się z czterech odrębnych dzielnic: najstarsza słowiańska o malowniczych uliczkach nad rzeką Niemczą i nad Zalewem, odbudowana po zburzeniu przez markgrafa brandenburskiego, druga dzielnica założona przez niemieckich osadników w średniowieczu, trzecia dzielnica katedralna, czwarta tzw. ''Nowe miasto'' dookoła kościoła św. Mikołaja ''na górze'' i przy stacji kolejowej."

"Chociaż Kamień jest zniszczony przez ostatnią wojnę, ma znakomite warunki rozwoju. Wobec świetnego położenia, Kamień powinien się rozwinąć na duże i ludne miasto. Mając źródła solankowe o temperaturze 20 stopni, stał się zdrojem, który może ściągnąć wiele tysięcy kuracjuszy rocznie. Również rybołówstwo ma wielkie widoki rozwoju na Zalewie...''

''Kamień jest znakomitym punktem dla imprez wodnych wszelakiego rodzaju, jak kursów czy obozów żeglarskich, kajakowych i pływackich. Obecnie obowiązkiem naszym jest wyzyskać położenie Kamienia, jego przystań jachtową na Dziwnej i możliwości wodne, uruchamiając tu obozy żeglarskie, ściągające w porze letniej młodzież z całej Polski.''

'' Zaznajomimy się teraz z dzisiejszym wyglądem miasta i jego zabytkami. Ze stacji kolejowej zdążamy przez nowożytną dzielnicę miasta do Placu Wolności. Zachowały się tutaj szczątki dawnego parku miejskiego, w którym wznoszą się gruzy Domu Zdrojowego oraz kilka szpitali i sanatorium. Źródła tutejsze dostarczały przed zniszczeniem urządzeń 66 litrów solanki w jednej minucie. Leczono tutaj ischias, skrofuły, rachitis, choroby dróg oddechowych. Dziś w parku 14-morgowym, należącym do Domu Zdrojowego jest pusto, rosną chwasty i pokrzywy wśród stosów cegieł. Jest rzeczą konieczną oczyścić ten teren i odbudować Zdrój, zwłaszcza, że znalezione tutaj pokłady znakomitej borowiny rokują duże nadzieje na przyszłość"

"Z placu Wolności kierujemy się dalej w kierunku zachodnim, dochodzimy tutaj do ulicy Władysława Jagiełły i tutaj rzucają się nam fosy i wały obronne. Wąska i ciasna uliczka, małe zabytkowe kamieniczki. Dochodzimy do rynku, na środku którego sterczą okaleczałe mury ratusza pochodzącego z XIV wieku. Zachowały się doskonale łuki i arkady."

"Po drugiej stronie rynku u wylotu ulicy Bałtyckiej, mamy uroczy widok na błękitną toń zalewu i przeciwległy brzeg wyspy Wolin. Wzdłuż biegnącej w dół do portu uliczki skupiły się zabytkowe kamieniczki, niektóre dziś w gruzach."

"Idziemy ulicą Słowackiego wśród gruzów miasta średniowiecznego. Na końcu ulicy wznosi się ufortyfikowana brama miejska z obronną wieżą pochodzącą z XIII wieku. Zabytek ten należy do najcenniejszych okazów architektury świeckiej na całym Pomorzu Zachodnim."

"Po schodkach pniemy się w górę. Wnętrze budynku, w którym mieści się Brama miejska dzisiaj zupełnie puste, a jednak nie zniszczone nie potrzebuje dużego remontu. Urządzenie tu schroniska turystycznego ogromnie by się przydało, a koszty wróciłyby się bardzo szybko (PTK podjęło już starania aby w baszcie tej uruchomić schronisko). Wspinamy się na szczyt okrągłej baszty, gdzie z platformy utworzonej wśród obronnych blanków mamy na wszystkie strony rozległe widoki."

"Widok z tej baszty zaliczam do najwspanialszych na całym Pomorzu Zachodnim.

Po zejściu z baszty podążamy ulicą Wita Stwosza wzdłuż murów średniowiecznych do bramy w murze przez którą dostajemy się nad Zalew. Stąd widać doskonale zachowane obronne mury, na który dobudowano w późniejszych czasach małe kamieniczki do dzisiaj zamieszkane. W porcie panuje cisza. Rzadko kiedy zawita tutaj turysta. Zaledwie kilka łodzi rybackich kołysze się na lekkiej fali. Ze zniszczonego mola portowego, zawracamy ku miastu. Ulicą Bałtycką zdążamy znowu do Rynku i stąd skierowujemy się na lewo. Ulica Katedralna prowadzi w stronę dziś już nieistniejącej Bramy Katedralnej. Skręcamy na lewo w dół. Zaułek Rybacki otwiera widok na kościół N.M. Panny, który mimo iż w ostatnim roku został uporządkowany doprowadzony do stanu używalności, jeszcze dziś jest nieczynny."

"Przy ulicy Katedralnej oglądamy z zachwytem doskonale zachowane kamieniczki renesansowe z XVI wieku."

"Docieramy do Placu Katedralnego, tworzącego rodzaj parku, ocienionego starymi lipami, pamiętającymi jeszcze dawne świetne czasy miasta. Wśród drzew piętrzą się wyniosłe ściany ogromnego kościoła."

"Katedra kamieńska należy do najwspanialszych kościołów na całym Pomorzu Zachodnim. Od strony południowej boczną nawę ozdabiają późnogotyckie wieżyczki z blankami i przepysznie urzeźbienie z glazurowanej cegły. Pomiędzy zębatymi szczytami wznoszącymi się nad oknami nawy bocznej wysuwają się na zewnątrz rynny ściekowe ozdobione paszczami smoków i potworów przedpotopowych.''

''Budowa katedry trwała dwa wieki. Ksiądz dziekan Kaspruk oprowadza nas po wnętrzu i objaśnia skarby architektury i sztuki. Katedra jest wprawdzie ogołocona z jej dawnego przepychu i urządzenia, ale jeszcze dzisiaj wygląda imponująco.''

''Dawny wielki ołtarz, pochodzący jeszcze z czasów katolickich Niemcy ukryli w czasie ostatniej wojny w pewnej wiosce, ale w r. 1946 polski konserwator odnalazł go i zabrał na kilku samochodach do Szczecina, gdzie się go poddaje obecnie odnowieniu, po czym wróci na swe dawne miejsce. Zastępuje go tymczasowo inny ołtarz, znajdujący się na przejściu z prezbiterium do nawy głównej i krzyżowej. Jest to tryptyk, usunięty przez protestantów w r. 1544 i ukryty a teraz wydobyty przez muzeum. W środku znajduje się obraz cudowny Chrystusa, przywieziony przez księdza dziekana Kaspruka z Brzostowiec koło Chodorowa w r. 1945 (O tym krucyfiksie istnieje specjalna monografia).

''Z ogrodu przechodzimy na Plac Katedralny aby przyjrzeć się jeszcze pałacowi biskupiemu, którego fasada renesansowa została odnowiona w r. 1947. Najwspanialsza jest tutaj włoska loggia o dwu oknach, bogato zdobiona płaskorzeźbami i stiukami. W pałacu żadnych zabytków nie ma, sufity są gładkie a tylko w trzech pokojach są belkowane. Wnętrze pałacu również zostało odnowione, albowiem przewiduje się tutaj przywrócenie biskupstwa. Pałac ten będzie siedzibą biskupią.''

''Dokoła Placu Katedralnego rozsiadły się ocienione potężnymi lipami piękne stare domki kiedyś zamieszkałe przez kanoników''

''Z Kamienia należy urządzić koniecznie dwie ważne wycieczki: na wyspę Chrzystowo i do Goliszewa. Na wyspę przeprawiamy się łódką rybacką do wioski Chrzystowa (2km.) stąd już niedaleko do plaży w północnej części wyspy. Tutaj znajduje się ogromny głaz 4 mtr długości, 3 mtr sterczący ponad wodę. 20 mtr obwodu. Głaz ten jest pochodzenia lodowcowego (narzutowy) i należy do osobliwości natury, bo jest największym na cały Pomorzu.

"Do Goliszewa jest z Kamienia 21 km. Można się tam dostać autobusem P.K.S., który jedzie raz dziennie do Szczecina przez Goliszewo, albo pociągiem przesiadając się w Wysokiej. W dnie targowe z Goliszewa do Kamienia przybywa wiele furmanek i nie trudno jest skorzystać z okazji i pojechać, na której wracającej furze do Goliszewa."

"Okolica równa bez wzniesień. Pagórki zaczynają się dopiero od połowy drogi, w okolicy wsi Śniatowo gdzie są nawet jeziora pochodzenia polodowcowego. Goliszewo to miasteczko (typ osady nazywany po niemiecku ''Martflecken''). Środek Goliszewa to jedna szeroka ulic, coś w rodzaju rynku. Na wysokim wzgórzu wznosi się zabytkowy kościół z r. 1659, do którego wiodą strome schody. Goliszewo liczy dziś 1500 mieszkańców, ludność zajmuje się przeważnie rolnictwem."

"Na przesmyku lądowym między dwoma jeziorami w miejscu bardzo obronnym wśród bagien i łąk na wysokim wzgórzu, jeden z biskupów kamieńskich zbudował zameczek i tu przyjeżdżał na lato. Jego następcy przybywali tu również w lecie, w ten sposób Goliszewo stało się letnią rezydencją biskupów kamieńskich. Jeszcze pod koniec wieku XIX zameczek był w dobrym stanie. Dzisiaj został rozebrany zupełnie, z wyjątkiem smukłej baszty z której jest uroczy widok na całą okolicę. Wzgórze na którym został zbudowany zameczek jest kształtu owalnego i było otoczone murami i fosą napełnioną wodą. Dzisiaj znajduje się na wzgórzu folwark z dworkiem, stajniami, spichlerzem i młynem. Na miejscu dawnego zameczku rozciąga się ogród warzywny. Jeszcze na planie sprzed 50 laty stały tutaj liczne domostwa, a nawet figurował duży browar. Dzisiaj wszystko zburzone.''

Przewodnik stanowi tak naprawdę odbitkę z Ziemi, magazynu krajoznawczego, poniżej linki:

- Jan Staśko – "Kamień nad Dziwną", nr 10, 1948, strony 231-241
- Jan Staśko – "Kamień nad Dziwną", nr 11, 1948, strony 231-241

Przewodnik po powojennym Kamieniu tak naprawdę wydano trzy razy. Niektóre z zawartych w nim treści należy traktować z przymrużeniem oka. Pełna wersja wpisu znajduje się na blogu, link poniżej:

lepszykamien.wordpress.com/2020/08/29/kamien-pomorski-w-roku-1948/

Pan Marcin
lepszykamien.wordpress.com