Placówka ta, początkowo pod nazwą „Muzeum w Kamieniu Pomorskim”, formalnie powołana została do życia z dniem 1 stycznia 1967 r. na mocy uchwały Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Kamieniu Pomorskim z 21 grudnia 1966 r.

Wnioskodawcą aktu był ówczesny Inspektor Szkolny Jana Zaciura. Instytucja naukowo-badawcza, której celem stało się pozyskiwanie, popularyzowanie i udostępnianie dóbr kultury dotyczących historii Ziemi Kamieńskiej powstała z uwagi na historyczne i turystyczne znaczenie powiatu kamieńskiego wpisując się w zakończone już wtedy partyjno-państwowe obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego.

Bezpośredni nadzór nad działalnością placówki sprawowało Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, a po likwidacji powiatów Urząd Miasta i Gminy w Kamieniu Pomorskim, zaś merytoryczny Muzeum Pomorza Zachodniego – dzisiejsze Muzeum Narodowe w Szczecinie. Dyrektorujący tej ostatniej placówce w latach 1955-2000 wybitny zachodniopomorski archeolog prof. Władysław Filipowiak (1926-2014) był inicjatorem powstania Muzeum Regionalnego i jako jego merytoryczny opiekun położył ogromne zasługi dla rozwoju muzealnictwa w naszym mieście.

Na przestrzeni dwudziestu pięciu lat działalności kamieńskim muzeum kierowały dwie osoby. Pierwszą kierowniczką placówki w latach 1967-1972 była, absolwentka historii sztuki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz konserwacji zabytków na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Maria Dziubińska-Zamróz. Przez dwie dekady, od 1972 r., kamieńskim muzeum zarządzał, jako jego kierownik, a później dyrektor, przedwcześnie zmarły kamieński archeolog Jan Łyskawa (1947-1994) absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Siedzibą muzeum był kościół św. Mikołaja, który po 1945 r. nie został przekazany Kościołowi Katolickiemu i przez ponad 15 lat opuszczony popadał w ruinę. 5 marca 1966 r. został przekazany na cele muzealne. Być może przeprowadzone w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych prace konserwatorskie i przeznaczenie na muzeum pozwoliły temu zabytkowemu obiektowi na przetrwanie.

Kościół św. Mikołaja nie stanowił jednak idealnej lokalizacji dla placówki muzealnej. Ograniczona powierzchnia i wilgotność średniowiecznych murów, która nie pozostawała bez wpływu na stan zbiorów, spowodowały, iż od połowy lat siedemdziesiątych czyniono intensywne starania o umieszczenie muzeum w XVIII-wiecznym budynku kurii dziekana, w tzw. dworze Kleista, przy Placu Katedralnym 4. Zamierzenie to, pomimo daleko posuniętych przygotowań, nie zostało jednak zrealizowane.

Uchwałą Rady Miejskiej w Kamieniu Pomorskim z 20 grudnia 1991 r. Muzeum Regionalne zostało zlikwidowane. Czas likwidacji został określony od dnia podjęcia uchwały do 31 marca 1992 r. Powodem tej tak radykalnej decyzji stały się rosnące koszty utrzymania i potrzeba zwrotu budynku Kościołowi Katolickiemu. W miejsce muzeum w mieście miała powstać izba pamięci, do której trafiłaby część eksponatów. Pozostałe z nich wzbogaciłyby zaś zbiory Muzeum Narodowego w Szczecinie. Izba Pamięci nigdy jednak nie powstała. Zbiory zlikwidowanej placówki trafiły do Muzeum Regionalnego w Wolinie skąd w 2001 r. zostały w większości przekazane do szczecińskiego Muzeum Narodowego. Materiały archiwalne z kamieńskiego muzeum (archiwum zakładowe, fotografie, kroniki) placówka ta przekazała do Archiwum Państwowego w Szczecinie. Dziś znajdują się one w jego międzyzdrojskim oddziale.

Rada Miejska w Kamieniu Pomorskim powołując 26 czerwca 2009 r. do życia Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej reaktywowała działalność muzealną w naszym mieście. Już dwa lata później z wolińskiego muzeum trafiły do MHZK eksponaty z dawnego kamieńskiego muzeum, którymi są: kopia mennicy wybijającej wzór monety bitej w 1190 r. przez fundatora kamieńskiej katedry księcia Kazimierza I, makieta wczesnośredniowiecznego Kamienia oraz model rekonstrukcyjny obwałowania kamieńskiego grodu.

Kamieńskie muzealia i eksponaty z Muzeum Narodowego w znacznej części powróciły do nas 9 grudnia br. Zbiory naszego Muzeum wzbogaciły przedmioty, które nie zostały wpisane do inwentarza szczecińskiego muzeum, choć w tym przypadku istnieje możliwość ich wypożyczenia, z której w niektórych przypadkach z pewnością skorzystamy.

Do Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej trafiła m.in. bezcenna dokumentacja techniczna wzniesionego w 1886 r. kościoła staroluterańskiego znajdującego się przy ulicy Józefa Wysockiego. W trakcie prac rozbiórkowych tej świątyni przeprowadzonych w 1968 r. odnaleziono powyższą dokumentację oraz dwa akty erekcyjne z 1886 i z 1906 roku (gdy kościół został rozbudowany). Zbiory MHZK wzbogaciły również trzy litografie E. Sanneu z końca pierwszej połowy XIX wieku ukazujące nasze miasto, porcelanowy talerz z miniaturą ratusza z początku tego wieku, dwie ryciny przedstawiające ratusz i wnętrze katedry z okresu międzywojennego czy obraz olejny ukazujący widok z molo na przystań rybacką sygnowany „B. Wettlaufer 1942”. Przeważająca część zbiorów sztuki powstała jednak w okresie funkcjonowania Muzeum Regionalnego. I tak powróciły do nas linoryty ukazujące nasze miasto autorstwa Jana Kostkowskiego (1924-1994) i Kazimierza Cykowskiego (1896-1983), obrazy, najczęściej przedstawiające Kamień, powstałe w trakcie plenerów malarskich współorganizowanych przez kierowaną przez dyrektora Jana Łyskawę placówkę, linoryty Leszka Króla, którego malarstwo na szkle prezentowaliśmy w tym roku w MHZK oraz 47 karykatur mieszkańców narysowanych przez szczecińskiego artystę plastyka, malarza Ludwika Piosickiego (1914-2010) pokazywanych w Muzeum Regionalnym na wystawie „Ludzie zasłużeni Ziemi Kamieńskiej” otwartej 5 marca 1980 r.

Ze zbiorów archeologicznych powrócił do Kamienia materiał masowy (ceramika, kości zwierzęce, fragmenty skór) pozyskany w trakcie ratunkowych badań archeologicznych przeprowadzonych na terenie miasta przez dyrektora Jana Łyskawę.

Zbiory numizmatyczne MHZK wzbogacił zbiór monet głównie z okresu III Rzeszy oraz powojenne medale. Znaczna część muzealiów i eksponatów z dawnego Muzeum Regionalnego, które powróciły do naszego miasta to zabytki etnograficzne pozyskane w 1973 r. w trakcie badań prowadzonych studentów etnografii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ich opiekunów naukowych oraz pracowników Muzeum Narodowego w Szczecinie. Wymienić należy tu m.in. przedwojenne nożyce do strzyżenia owiec, szczotki do czesania lnu, szczotki gręplarskie czy zbiór kilkunastu żelazek na węgiel i duszę zakupiony przez Muzeum Regionalne od jednego z mieszkańców naszego miasta w drugiej połowie lat 80. XX w.

Zbiory dawnego Muzeum Regionalnego, które powróciły 9 grudnia do Kamienia Pomorskiego już w końcu stycznia zaprezentujemy na osobnej wystawie poświęconej tej placówce.

Muzeum Historii Ziemi Kamieńskiej