Dzisiaj mieszkamy tu, skąd pierwszego września roku pamiętnego wróg napadł na II Rzeczpospolitą. Uzbrojone w bomby i torpedy wodnosamoloty, latające łodzie oraz samoloty z Dziwnowa od 1 września 1939 roku brały udział w kampanii wojennej przeciwko Polsce, atakując między innymi polską bazę wodnosamolotów w Zatoce Puckiej, Hel, Oksywie oraz polską flotę na Bałtyku.

W latach 20. XX wieku w Dziwnowie, ale już na Wyspie Wolin, od strony Zalewu Kamieńskiego usytuowano bazę wodnosamolotów Seefliegerhort - Lotnisko Morskie, którą ciągle rozbudowywano i udoskonalano. W 1936 roku rozpoczęto budowę nowoczesnych koszar wraz z hangarami i basenem dla wodnosamolotów oraz latających łodzi. W dniu 1 marca 1937 sformowano pierwszy, 306 dywizjon przybrzeżny (K.Fl.Gr. 306) pod dowództwem OberstLt Heinza von Hollebena. Jednostka ta, obok innych, w tym w Rogowie i Unieściu odegrać miały ważną rolę w przyszłej wojnie w rejonie Bałtyku, Morza Norweskiego i Północnego.

W drugiej połowie 1939 roku przebazowano do Dziwnowa samoloty: bombowce nurkujące Junkers Ju 87 Stukas; samoloty wielozadaniowe Junkers Ju 88 i myśliwce Messerschmitt Me 109 dywizjonu bombowego 806 (K.Gr. 806) dowodzonego przez Oberst Lt Wolfganga von Wilde. W przeddzień wybuchu II wojny światowej lotnictwo morskie w Dziwnowie, jak i pozostałe w rejonie Bałtyku osiągnęło pełną zdolność bojową.
- Lotnictwo morskie w Dziwnowie – 306 Przybrzeżny dywizjon lotniczy do l września 1939 roku uzbrojony był następująco: eskadra He 60 (dowódcy kpt. Schwarz i kpt. Busch), eskadra He 59 (dowódcy kpt. Hartwig i kpt. Klünder) eskadra Do J Wal i Do 18 (kpt. Meissner? i kpt. Harlinghausen?). Oprócz tego były samoloty pomocnicze i szkoleniowe: wodnosamoloty Heinkel He 42 oraz małe samoloty typu Gotha i Focke-Wulf Fw 44 „Stieglitz”. Zadania to bliskie i dalekie zwiady. Samoloty były wyposażone w broń pokładową, torpedy, bomby oraz urządzenia do zrzutu min – pisze w swoich wspomnieniach pułkownik lotnictwa Otto von Nietsch, który w połowie 1939 roku odjął po majorze Wolfgangu von Wild dowództwo lotniska w Dziwnowie.

Przed samym wybuchem wojny 21 sierpnia 1939 roku do Dziwnowa przeniesiono dowództwo Marinefliegerverbände taktisch der Kriegsmarine/Ost – Związku Taktycznego Lotnictwa Marynarki Wojennej/Wschód dowodził nim gen. maj. Joachim Coeler. Związek ten wchodził w skład Marinegruppe Ost – Zespołu Marynarki Wojennej Wschód dowodzonej przez gen. adm. Konrada Albrechta. Z Dziwnowie dowodzono dywizjonami przybrzeżnymi wodnosamolotów, łodzi latających oraz samolotów, rozlokowanymi wzdłuż całego wybrzeża Bałtyku: Kiel-Holtenau (u wschodniego wejścia do Kanału Kilońskiego) – I./Trägergeschwader 186, 5./Bo.Fl.Gr. 196; Berg (na wyspie Rugii) – 1./S.A.Gr 126; Kamp (Rogowo) – Küstenfliegergruppe 706, 2./K.Fl.Gr. 606 i 2./K.Fl.Gr. 506; Nest (Unieście) – 1./K.Fl.Gr. 706, Stolp (Słupsk) – 4./Tr.G. 186; Pillau (Bałtijsk, miasto leżące we wschodniej części Zalewu Wiślanego obecnie rosyjska baza marynarki wojennej) – Küstenfliegergruppe 506, 1./K.Fl.Gr. 506 i 3./K.Fl.Gr. 506; Brüsterort (obecnie Swietłogorsk w obwodzie kaliningradzkim – Rosja) – 5./Tr.G. 186, 6./Tr.G. 186. Łącznie było to 12 eskadr wodnosamolotów Henkel He 60, He 59 oraz Dornier Do J Wal, Do 18, Do 24, Arado Ar 196; 2 eskadry samolotów Messerschmitt Me 109; 1 eskadra bombowców Junkers Ju 87 Stukas i 1 eskadra bombowców Junkers Ju 88; 2 dywizjony zwiadowcze samolotów Blohm & Voss BV 138, He 114, He 60 i Arado Ar 95.

Już 1 września o godz. 14:00 samoloty Ju 87 Stukas z pułku instruktorskiego (IV/LG 1) dowodzonego przez kpt. Kőgla zatopiły w porcie na Oksywiu polski torpedowiec Mazur oraz okręt pomocniczy Nurek, 2 września „stukasy” tego samego pułku uszkodziły okręt podwodny Wilk oraz statki pomocnicze Gdynia i Gdańsk (oba po 538 t); 3 września samoloty Ju 87 Stukas z 4 eskadry II pułku bombowego (4/Tr.G. 186 Stolpe) ze Słupska zatopiły polski niszczyciel Wicher; w tym samym dniu wodnosamoloty He 59 z 3 eskadry dywizjonu 706 (3/K.Fl.Gr. 706 Dievenow) z Dziwnowa zatopiły stawiacz min Gryf, a wodnosamoloty He 59 z 3 eskadry dywizjonu 506 (3/K.Fl.Gr. 506 z Pillau) z Bałtijska zatopiły na Helu kanonierkę Generał Haller.

Oszczędny w swych wspomnieniach dotyczących września 1939 roku jest wspomniany wyżej pułkownik lotnictwa Otto Nietsch były dowództwa lotniska w Dziwnowie. Pisał, że 1 września 1939 roku latające związki taktyczne wzięły udział w wyprawie wojennej przeciwko Polsce, a on z chwilą wybuchu wojny jako oficer sztabowy i dowódca jednostki, automatycznie został dowódcą lotniska.

- 1 września 1939 roku nie byłem jeszcze w Dziwnowie. Dopiero od grudnia tego roku służyłem w technicznej obsłudze lotniska Luftdienstcommando 65. Kiedy przybyłem do Dziwnowa słyszałem, że w czasie działań przeciw Polsce z Dziwnowa startowało wiele samolotów bombowych i transportowych Ju-52 celach nalotów nie wiem nic dokładnego. Dodam, że chociaż lotnisko w Dziwnowie było trawiaste to Ju-52 mogły z niego startować i lądować z uwagi na duże koła podwozia. Jednak samoloty myśliwskie i bombowce miały z tym problemy. Sam widziałem wypadek lądującego myśliwca Me-109. Do dyspozycji dowództwa zawsze na dziwnowskim lotnisku pozostawał jeden Ju-52 do - jak mawiano - szczególnych zadań związanych z interesem państwa – napisał do mnie w 2005 roku Paul Dröse z Niemiec, który po przeszkoleniu w Kamieniu Pomorskim w 1941 roku był mechanikiem pokładowym.

Po zakończeniu kampanii wrześniowej dywizjony z Dziwnowa przeniesiono do Norwegii i Finlandii, następnie jedną eskadrę przezbrojono w Ju-88, dwie pozostałe eskadry w He-115 i przebazowano do Włoch, gdzie operowały w rejonie Morza Śródziemnego oraz Atlantyku, część z nich wyposażono w urządzenia radiolokacyjne radar FuG-200 oraz w urządzenia radionaprowadzające FuG-203 oraz FuG-230 służące do naprowadzania łodzi podwodnych na alianckie konwoje morskie. Następnie pozostałe eskadry dywizjonu także przezbrojono w bombowce Ju-88 i przeniesiono na front wschodni.
Już w trakcie wojny, 8 listopada 1939 roku w Dziwnowie sformowano 3 Fliegerwaffenschule (See) – Wojskową Szkołę Lotniczą (Morską), którą 1 kwietnia 1940 roku przemianowano na 6 Luftnachrichtenschule (See) – 6 Szkołę Łączności Lotnictwa (Morskiego). Twórcą i komendantem szkoły był OberstLt Heinz von Holleben były dowódca 306 Küstenfliegergruppe. Szkoła ta dysponowała dwumotorowymi samolotami francuskimi Caudron-Renault C-445 „Goeland”, 60 tych samolotów zdobyto we Francji w 1940 roku – w Niemczech, także w Dziwnowie służyły one jako samoloty szkoleniowe.
W czasie trwania wojny Dziwnów był siedzibą Nachrichtenführer Kommando Flughafenbereich 10/XI – Dowództwa Wywiadu Ochrony Lotnisk z placówkami ochrony lotnisk oraz artylerii p. lotniczej: 3/III, Kolberg – Kołobrzeg, 8/III, Dievenow – Dziwnów, 253/III, Mackfitz – Makowice k/Reska, 255/III, Pinnow, 6/III, Stargard – Stargard Szczeciński, Dramburg – Drawsko Pomorskie, Roonshagen, Deep – Mrzeżyno oraz jedną placówką ruchomą ulokowaną na pociągu. Do chwili obecnej w Dziwnowie znajdują się betonowe podstawy do bardzo dużych anten, przy pomocy których prowadzono nasłuch mający zabezpieczać przed alianckimi atakami lotniczymi, a także informować łodzie podwodne o wykrytych przy pomocy umocowanych na łodziach latających Blohm und Vos BV 222 i na samolotach dalekiego rozpoznania morskiego Focke Wulf Fw-200 Condor urządzeń radiolokacyjnych – radarów FuG 200 i radionaprowadzających FUG-203 i FUG-230 konwojach alianckich.

Kiedy we wczesnych godzinach rannych - około godziny 3.00 1 września 1939 roku do lotów bojowych z dziwnowskiego lotniska startowały samoloty, a wodnosamoloty i latające łodzie z Jeziora Wrzosowskiego by rozpocząć drugą wojnę światową, nikt nie był w stanie przewidzieć jej konsekwencji. Szczególnie zaś tego, że po prawie pięciuset letniej nieobecności na ziemie te powrócą Słowianie, a Niemcy zgodnie z umowami poczdamskimi zostaną wysiedleni za Odrę. Ale to już jest inna historia.

Marian Klasik


Bibliografia:
- pisma i dokumenty Attasché lotniczego i morskiego Ambasady Republiki Federalnej Niemiec w Warszawie,
- Jürgen Rohwer & Gerhard Hümmelchen: Chronik des Seekrieges 1939-1945; Württembergische Landesbibliothek Stuttgart 2007,
- wspomnienia b. lotników Seefliegerhorst Dievenow – lotniska morskiego Dziwnów
- zachowane archiwalne dokumenty i zdjęcia z okresu przed 1945 roku w Garnizonie MW Dziwnów


Związki taktyczne w lotnictwie niemieckim do 1945 roku
Największą jednostką latającą był Geschwader - odpowiednik pułku w lotnictwie polskim, natomiast podstawową jednostką latającą była Gruppe - odpowiednik dywizjonu. W skład Gruppe wchodziły 3 do 4 Staffel - odpowiednik eskadry, która wraz ze sztabem liczyła 9, a potem 16 maszyn. Staffeln tworzyły 3 Kette (łańcuch) - odpowiednik klucza, jeden Kette - najmniejsza formacja taktyczna składała - się z 3 maszyn (w lotnictwie myśliwskim Rotte - para). Gruppe czyli dywizjon liczył 35 do 150 osób personelu latającego oraz 300 do 515 żołnierzy obsługi technicznej. Oznaczenia poszczególnych jednostek latających były następujące: Geschwader (pułk) i Gruppe (dywizjony samodzielne) oznaczano cyframi arabskimi np.1/ K.Fl.Gr. 306 (Küstenfliegergruppe (dywizjon przybrzeżny); także Staffel (eskadry) tworzące dywizjon oznaczane były cyframi arabskim np. 1./K.Fl.Gr. 306; natomiast Gruppe (dywizjony) tworzące pułk oznaczane były cyframi rzymskimi np. I./K.Fl.Gr. 306. Jeszcze inne oznaczenia miały jednostki sztabowe np. Stab/K.Fl.G. 306.