Rok 1944 był rokiem zapowiadającym to, co miało spotkać już nie­długo mieszkańców Ziemi Kamieńskiej. Wojna powoli przenosiła się w granice III Rzeszy. Z uwagi na bliskość bazy lotnictwa morskiego w Dziwnowie i zagrożenie nalotami, z katedry ka­mieńskiej zaczęto wywozić co cen­niejsze przedmioty o wielkiej, przede wszystkim historycznej wartości.

Od lipca 1944 roku zwiększano liczbę żołnierzy stacjonujących w Kamieniu. W styczniu 1945 roku było tu 1000 żołnierzy. 25 stycznia 1945 roku Kamień został ogłoszony punktem oporu w ramach Obszaru Obronnego Świnoujście. 29 stycznia 1945 roku ukończono na peryferiach miasta przygotowanie zapór przeciwpancernych. Już od lutego przez miasto przeciągały tłumy uciekinierów z Kurlandii i Prus Wschodnich, udających się dalej na zachód. Front dotarł w okolice Kamienia Pomorskiego w pierwszych dniach marca 1945 roku. W mie­ście było około 2 tysięcy ludzi.
Po zajęciu Stargardu część 2. Gwardyjskiej Armii Pancernej 2. Frontu Białoruskiego skierowała się na Nowogard i dalej do granic powiatu kamieńskiego. Ta złożona z dużej liczby czołgów grupa stanęła 4 marca 1945 roku o godzinie 18.00 na granicy powiatu kamieńskiego.
Niedziela 4 marca 1945 roku, cały dzień padał deszcz. Po południu w katedrze kamieńskiej odprawiono ostatnie ewangelickie, niemieckie nabożeństwo. Sprawował je Superintendent Scheel. Odbyła się ostat­nia konfirmacja - uroczyste przyję­cie do gminy kościelnej młodzieży w wieku 13-16 lat, poprzedzone zda­niem egzaminu i publicznym wyzna­niem wiary, odpowiada sakramento­wi bierzmowania w katolicyzmie - połączona z kolacją. Władze niemieckie dopiero około godziny 14:00 zezwoliły na opuszczenie miasta przez ludność cywilną przed zbliża­jącym się frontem. Wcześniej wszel­kie próby opuszczenia miasta były surowo karane, z karą śmierci włącz­nie.
O godzinie 9.40 5 marca 1945 roku wszystkie pozycje obronne przed miastem zostały obsadzone i wyposażone w obliczu zbliżającego się radzieckiego natarcia. Miasta broniły: III batalion 15. zapasowo-szkolnego oddziału marynarki wojennej Kamień, II batalion 2. fortecznego pułku alarmowego (dowodził nim kapitan marynarki książę Schaumburg-Lippe) oraz III batalion 3. fortecznego pułku alarmowego; byli to elewi IV Szkoły Artylerii Przeciwlotniczej Marynarki Wojennej w Neuendorf/Usedom (dowódca Korvettenkapitän Otto Koertge).
W poniedziałek 5 marcarano, pra­wie wiosenna pogoda. Na drodze do Dziwnowa nie było już SS ani żandarmerii. Tymczasem wcze­snym popołudniem w tym samym dniu rozpoczęło się natarcie wojsk pancernych na Kamień, pociski zaczęły padać na obrońców miasta, na kwaterę dowódcy obro­ny miasta. Uszkodzono katedrę oraz wiele budynków. Jeszcze wcześnie rano trwała ewakuacja ludności cy­wilnej. O godz. 4:00 port opuściła kanonierka z ostatnimi obrońcami miasta, zostawiając za sobą płonące miasto. O 13:00 dociera wiadomość, że pod Kołobrzegiem Rosjanie zostali zatrzymani. Wracają uciekinierzy. Około godziny 14:30 dociera kolej­na, ale już nie tak optymistyczna wia­domość: pali się Golczewo, a ro­syjskie czołgi są pod Rzewnowem, zbliżają się do Kamienia. Na rogat­kach miasta widać pierwsze czołgi około 17:00.
Pierwszy radziecki czołg z desantem piechoty dotarł do Rzewnowa 5 marca o godzinie 14.20, dwie minuty później drugi. O godzinie 14.38 pod miastem stanęło 10 czołgów, z tego połowa z desantem piechoty. O 14:46 pierwszy czołg pojawił się przed pozycją obronną na cmentarzu. Rosyjska piechota, w tym 150. Dywizja gen. Wasilija Mitrofanowicza Szatiłowa (która w maju zatknęła sztandar na murach Reichstagu) wdarła się w pozycje obronne. W rejonie przy wodociągach czołgi i piechota również wdarły się w tamtejsze stanowiska. Ponieważ pozycje stały się niemożliwe do utrzymania, obrońcy cofnęli się za nasyp kolejowy. W międzyczasie dalsze czołgi wdarły się szosą golczewską przy cmentarzu na przedmieścia. O 15.25 pierwszy czołg przekroczył nasyp kolejowy w rejonie Domu Zdrojowego (dawny hotel „Polonia” w parku). Większa liczba czołgów nadjechała o 15.55 szosą od strony Rzewnowa. Dalsze czołgi o 16.10 przedostały się do miasta przez przejazd kolejowy, pokonując zapory przeciwpancerne (ustawione pionowo pnie drzew o wysokości 1,8 m, wkopane na 4 metry, w postaci kwadratów z przejściem pomiędzy nimi, wypełnionych złomem i częściami maszyn). Zapora przeciwpancerna przy dworcu kolejowym broniona była przez miejscowy Hitlerjugend.
Jednocześnie od samego rana od strony Trzebiatowa rozpoczął natarcie 7. Korpus Pancerny Armii Czerwonej. Głównym celem było uderzenie z flanki od wschodu na Kamień dla odciążenia ataku z kierunku Golczewa. 5 marca o godz. 14.00 czołówka pancerna zajęła stanowiska w okolicy Grabowa i prowadziła ostrzał Kamienia. O 21:00 Kamień naciskany był już ze wszystkich kierunków przez silne związki pancerne. Rosjanie odstępują od zajęcia miasta. Robią to dopiero następnego dnia około 9:00-10:00 rano.

Oddziały piechoty rano 6 marca poprzez Świerzno i Trzebieszewo dotarły do Grabowa. Skuteczna obrona przed mającymi przewagę Rosjanami i Polakami nie była już możliwa, Kamień został poddany, obrońcy wycofywali się na Wyspę Chrząszczewską. Do miasta weszli żołnierze 75. Korpusu Uderzeniowego Armijnego oraz Polacy z 5. Pułku Piechoty II Dywizji, dowodzonej przez pułkownika Szabelskiego z I Armii Wojska Polskiego, dowodzonej wówczas przez gen. Popławskiego.
Po ustaniu walk część Niemców, dotychczasowych mieszkańców miasta, wróciła z Wyspy Wolin.
To, co wy­rabiali żołnierze rosyjscy po wkro­czeniu do miasta nie da się opisać, ani wytłumaczyć. Rozpoczynają się zbiorowe gwałty i mordy. Mężczyzn w wieku poborowym rozstrzeliwa­no. Część całych rodzin popełnia zbiorowe samobójstwa. Niemcom za uleganie nazistom przyszło drogo zapłacić.
Mimo, że w mieście stały rosyjskie czołgi, rano 8 marca Kamieniem wstrząsnął potężny wybuch, wysadzony został most na Wyspę Chrząszczewską, na której dalej bronili się Niemcy. Kamień w dalszym ciągu był ostrzeliwany przez Niemców: 6 marca o 13.00 na Stare Miasto spadły 3 pociski 203 mm, wystrzelone z lasu pod Świnoujściem, niszcząc m.in. ratusz. 8 marca niszczyciel „Paul Jakobi” wystrzelił w kierunku miasta 400 pocisków 127 mm, w dniach 13 i 22 marca niszczyciel „Z 34” i torpedowiec „T 33” wystrzeliły w kierunku miasta w sumie ponad 800 pocisków 150 mm, powodując ogromne pożary miasta, niszcząc je w ponad 70 procentach. Według szacunkowych danych na Ziemi Kamieńskiej poległo około 100 żołnierzy Rosyjskich i Polskich. Straty niemieckie oceniane są na około 70 żołnierzy.

W połowie marca Rosjanie ewakuowali ludność niemiecką w kierunku Golczewa i Płot, uznając miasto obszarem frontowym. 8 kwietnia 1945 roku niemiecki oddział specjalny wysadził kamieński browar. Około 2 tysięcy ton jęczmienia paliło się przez prawie miesiąc. Niemieccy mieszkańcy do Kamienia powrócili pod koniec kwietnia 1945 roku.
Bezpośrednio po konferencji poczdamskiej 2. VIII 1945 zgodnie z jej postanowieniami, władze polskie rozpoczęły wysiedlanie niemieckiej ludności, do miasta zaczęli przybywać polscy osadnicy.

Marian Klasik
Część ilustracji ze zbiorów autora oraz
z rosyjskich stron 1. i 2. Frontu Białoruskiego

źródło: www.ikamien.pl