50 lat istnienia diecezji szczecińsko-kamieńskiej

Pisząc o kościele katolickim na Pomorzu Zachodnim nie sposób nie przypomnieć historycznej przeszłości Kamienia. Początkowo była to słowiańska osada plemienia Wolinian, zbudowana już w IX wieku, pełniąca rolę portu i grodu obronnego. Na znaczeniu Kamień zyskał w początkach XI wieku, gdy stał się siedzibą zachodniopomorskich książąt. Towarzyszący misji chrystianizacyjnej Ottona biskupa Bambergu w 1124 roku kronikarz użył określenia: „castrum magnum Camyn civitas ducis”. Znaczenie miasta wzrosło jeszcze bardziej, gdy przeniesiono tu z Wolina w 1175 roku siedzibę biskupstwa pomorskiego. Potwierdzający to w 1188 roku papież Klemens III tak napisał: „miasto Kamień (civitas Camyn) jest bardziej ludne i bezpieczne aniżeli Wolin”. Od około 1160 roku, od czasów Racibora I książęta rezydowali na przemian w Demminie, Kamieniu, Wolgaście, Darłowie, Słupsku i od około 1235 roku w Szczecinie. W samym Kamieniu od około 1160 roku rezydowali kasztelanowie o słowiańskich imionach: Zawist, Unim, Wargin, Stoisław.

Gdy w 1175 roku siedziba biskupstwa pomorskiego - ustanowionego w 1140 roku przez papieża Innocentego II - przeniesiona została z Wolina do Kamienia, książę pomorski Kazimierz I dla wsparcia diecezji ufundował kapitułę jako patrona katedry. Kapituła kamieńska wzorowana była na powstałej kilka wieków wcześniej kapitule archidiecezji w Kolonii. Charakteryzowało ją m.in. to, że kapituła posiadała własne dobra, niezależnie od dóbr biskupich. Wybór ten nie był przypadkowy, kolegium kanoników przy katedrze w Kolonii stanowiło najliczniejszą i najświetniejszą kapitułę w Niemczech. Na czele kapituły kamieńskiej, w której zasiadali liczni prałaci oraz kanonicy, wzorem niemieckim stał prepozyt, a nie jak w kapitułach francuskich czy pierwotnie w polskich, dziekan.

W kapitule kamieńskiej dziekan był drugą osobą, sprawującą nadzór nad nabożeństwem i obrzędami religijnymi w katedrze, opiekował się kanonikami oraz niższym klerem przy katedrze. Obowiązywała go rezydencja przy katedrze, w przeciwieństwie do prepozyta, który był administratorem, zarządcą wspólnych dóbr. Kapituła kamieńska z nadania księcia Kazimierza miała wiele uprawnień, w tym wyboru prepozyta, a przede wszystkim prawo elekcji biskupów. To prawo bywało często polem konfliktów pomiędzy stolicą apostolską, a kapitułą. W 1324 roku biskupem kamieńskim mianowany został przez papieża Jana XXII dominikanin Arnold z Metzu. Kiedy w 1328 roku przybył on na Pomorze, nie został przyjęty przez kapitułę, dopiero po załagodzeniu sporu mógł objąć diecezję. Podobny konflikt wystąpił po mianowaniu w 1386 roku biskupem Jana Brunona, proboszcza kapituły lubuskiej, zamiast księcia Bogusława VIII, przy wyborze którego obstawała kapituła. Spór ten spowodował długotrwały konflikt między władzą świecką, a duchowną na Pomorzu, przeradzając się w tzw. wojnę o zamki. Jan Brunon został przyjęty przez kapitułę dopiero po ugodzie z Bogusławem VIII. W 1394 roku kapituła w ogóle nie przyjęła nominata papieskiego Jana Kropidło, administratora diecezji poznańskiej, księcia opolskiego. Sytuacja długo pozostawała niejasna, w końcu papież przeniósł Jana Kropidło do diecezji chełmińskiej. To wydarzenie potwierdza niezwykle silną pozycję kapituły kamieńskiej wobec zarządców diecezji. Kościół kamieński oznaczał katedrę biskupią, będącą symbolem wieczności biskupstwa, natomiast kapituła postrzegana była jako instytucja kościelna, współdecydująca o losach diecezji stanowiąca prawną gwarancję ciągłości praw biskupstwa wobec śmiertelnych rządców diecezji. Kapituła podczas wakatu, czy niemożności sprawowania władzy przez biskupa, mocą swojej władzy wyznaczała ze swego grona wikariusza generalnego, tj. czasowego
administratora diecezji, niezależnie od zasiadającego w kapitule vicedominusa.

Kapituła kamieńska w początkowym okresie, według dokumentu wystawionego w Kamieniu 15. VIII 1176 roku liczyła 3 kanoników, w 1194 roku było już 6 kanoników, w dokumencie z 20. V 1336 roku wymieniono imiona 15 kanoników, natomiast w drugiej połowie XIV wieku kapituła liczyła 40 kanoników, prałatów i wikariuszy katedralnych. Jak często zbierała się kapituła zwyczajowo, nie wiadomo. Natomiast kapituła generalna, na której rozstrzygano ważne sprawy, zbierała się dwa - trzy razy w roku w tym raz około 11. listopada. Do podjęcia decyzji w imieniu kapituły trzeba było co najmniej 3 kanoników. Pieczęć kapituły przedstawiała chrzest Chrystusa w Jordanie i nosiła napis: „Sigill. ecclie. sci. Iohis. in. Camin” i przechowywana była w skarbcu o trzech kluczach należących do tezauriusza, prepozyta i dziekana.