Nowożytne fortyfikacje Kamienia na tle innych miast pomorskich

Najczęściej po wojnie trzydziestoletniej w krajobrazie na wpół wymarłych miast górowały monumentalne budowle architektury średniowiecznej, takie jak elementy systemu obronnego, budowle sakralne i siedziby władz. Zabudowa mieszczańska po wojnie prezentowała się niezwykle ubogo, rolę domów przejęły piwnice, drewniane budy i lepianki. Przy odbudowie miast najczęściej wykorzystywano wykształcony już w średniowieczu układ urbanistyczny, w tym kanwy ulic i dawne podziały na kwartały i działki. Nowe budynki wznoszono przy wykorzystaniu tanich i ogólnodostępnych materiałów, stąd ogrom konstrukcji szachulcowych, często określanych jak mury pruskie. Wyciągając wnioski z licznych pożarów, od teraz domy ustawiano kalenicowo względem ulic. W skrócie polegało to na tym, aby budynki sięgały jak najmniej w głąb działek, co miało ułatwić gaszenie ewentualnego pożaru.

Wojna trzydziestoletnia przyniosła również kres Księstwa Pomorskiego. Kamień stał się częścią terytorium Pomorza Szwedzkiego, wykorzystywanego jako kolonię Szwecji. Nowe władze wykorzystywały dawne ziemie księstwa jako zaplecze gospodarcze dla swojej armii, a miasta obwarowywano bastionami, za które płacili jego mieszkańcy. Zazwyczaj umocnienia nowożytne tworzono wokół już istniejących fortyfikacji średniowiecznych. Wznoszono je praktycznie zaraz po podbiciu danej osady lub terytorium, wyciągając wnioski ze starć Holendrów z Hiszpanami w wojnie trzydziestoletniej.

Nowożytne fortyfikacje Kamienia powstały po roku 1640. Tworzyły one od strony lądu pas obronny, chroniący obszar średniowiecznego miasta, osiedla katedralnego, a także przedmieścia i ziemie wokół kościoła św. Mikołaja. Do miasta od teraz miały prowadzić trzy bramy. Pierwsza Wieckshe Thor, nawiązywała swoją nazwą do osiedli słowiańskich poza obszarem miasta lokacyjnego – wików. Druga to Domtor czyli brama katedralna, trzeciej nazwy nie odnotowano.

Przedstawienie tych fortyfikacji uwiecznił na swoich rysunkach J. Ruge. Fortyfikacje przedstawione przez niego rozplantowano w roku 1794 tworząc w ich miejscu ogrody. W planach miasta z roku 1881 przebieg fortyfikacji nadal był dość czytelny. Późniejsze przebudowy i regulacje całkowicie zniszczyły teren dawnego osiedla wolińskiego i dawne fortyfikacje ziemne.
Okres określany jako szwedzki, znacznie przyczynił się do zahamowania procesu urbanizacji miast. Przebudowa niektórych z nich wiązała się jedynie z powstaniem nowych fortyfikacji. Te rozwiązanie stosowano w strategicznie położonych miastach. Zwycięstwa i porażki poszczególnych wojsk często nadawały im charakter miast nadgranicznych. Kamień był w tej grupie miast obok Dąbia, Drezdenka, Stargardu, Wolina, Kołobrzegu i wielu innych.

Wznoszenie nowożytnych fortyfikacji wpływało również na rozwój przestrzenny miasta. Pierścień, albo jak w przypadku Kamienia pas umocnień zamknął na ponad dwa stulecia dopiero co odbudowujące się miasto. Pozostające wolne od zabudowań przedpola wyraźnie oddzielały przestrzeń uznawaną za miejską od przylegającego do niej w średniowieczu przedmieścia. W Kamieniu w obręb fortyfikacji włączono znaczne obszary niezabudowane. Nowy system obronny, składający się z regularnych wieloboków widoczny jest także w linii ulic biegnących równolegle do istniejących w przeszłości bastionów.

Wpis powstał głównie na podstawie artykułu pani Alicji Biranowskiej-Kurtz ''Nowożytne fortyfikacje miejskie XVII wieku. Wybrane zagadnienia'' z "Pomorze Militarne XII-XXI wiek'' z roku 2006.

Pełna wersja wpisu, uzupełniona o dodatkowe ilustracje, linki i odnośniki, znajduje się na blogu:
lepszykamien.wordpress.com/2021/02/28/nowozytne-fortyfikacje-kamienia-na-tle-innych-miast-pomorskich/