„Okiem pana Marcina” spójrzmy na Kostki z Mansfeld

Pełna wersja wpisu, uzupełniona o dodatkowe zdjęcia i linki jest dostępna na blogu:
lepszykamien.wordpress.com/2020/08/04/kostki-z-mansfeld/

Są nimi kamienie żużlowe, określane również jako: kostki z Mansfeld, kostki żużlowe, kostki ze szlaki, itp. Produkowano je masowo w latach 1863-1976 w Niemczech, a wraz z ustaniem produkcji, zaczęto postrzegać je jako godne zachowania, a w niektórych przypadkach uznano za zabytki.

Obecnie w okolicach Mansfeld (Niemcy) regularnie odbywają się wykłady poświęcone historii produkcji kamieni ze szlaki. Ulice i budynki zbudowane z kostek szlakowych uznano za elementy kształtujące krajobraz miast. Same kamienie coraz częściej stają się eksponatami w lokalnych muzeach, gdzie zorganizowano o nich całe wystawy.

W Mansfeld miedź wydobywano z łupków miedzianych. Topiono ją wraz z koksem, wapnem i innymi dodatkami w piecu szybowym. Wytapianie to dzieliło się na fazę krzemionkową (w niej powstawał żużel jako produkt uboczny) i fazę siarczkową (tam znajdowały się składniki miedzi i żelaza), którą poddawano dalszym etapom wytopu.

Przez wieki większość produktów ubocznych gromadzono w stosy, tworząc hałdy urobku Trzy największe z nich znane są dziś jako Mansfeldowskie Piramidy.

Skutkowało to licznym próbom ich równoległego wykorzystania (kąpiele żużlowe, wykorzystanie do produkcji ciepłej wody, ogrzewania, gotowania). W 1795 roku po raz pierwszy zaproponowano użycie kamieni ściennych w Friedeburgerhütte.

W drugiej połowie XIX stulecia na potrzeby budownictwa powstały już duże ilości żużla. Postępy w przetwarzaniu żużla na kostkę, zaowocowały wytwarzaniem 5000 ton kamieni żużlowych rocznie. Ponieważ wydajność odlewania nadal rosła, a żużel powodował coraz wyższe koszty składowania, rozpoczęto poszukiwania alternatywnych zastosowań. W 1863 roku osiągnięto dalszy wzrost jakości i możliwe było odlewanie hartowanej kostki brukowej, dlatego 31 października 1863 roku uznaje się za datę powstania kostki brukowej wykonanej z hartowanego żużla.

Już w 1865 roku administracja budowy dróg i ścieżek poszczególnych landów zaczęła używać własnej, hartowanej kostki brukowej. Pierwszym krokiem była droga z Gewerkschaftliche Chaussee do Ernstschacht koło Helbry. Od 1868 roku większość kostki brukowej produkowano we własnym zakresie. W 1875 roku rozpoczęto przemysłową produkcję kostki żużlowej, po tym kiedy pierwszy raz udało się wyprodukować 35 kostek w jednej formie. Już w 1894 roku wyprodukowano 19 różnych formatów kostki brukowej żużlowej.

Najbardziej powszechną formą stała się kostka brukowa o wymiarach 16cm×16cm×16cm. Kamienie żużlowe stosowano w budownictwie drogowym, hydrotechnicznym (fortyfikacje grobli), budowlanym, a także w budownictwie mieszkaniowym.

Kostka brukowa z żużla miedzianego z Mansfeld stanowiła opłacalną alternatywę, o ile transport był tani. Konkurowała z kostką naturalną i wolniej się zużywa niż np. bazalt czy granit. Ponadto fugi można było zawęzić, dzięki czemu wydawały się odpowiednie dla ścieżek rowerowych. Wysoka pracochłonność produkcji nie pozwalała jednak na ekonomiczną produkcję kamieni żużlowych od początku lat siedemdziesiątych. W roku 1976 produkcja została w znacznym stopniu wstrzymana.