„Okiem pana Marcina”: Początki kamieńskiej archeologii

Pełna wersja wpisu, uzupełniona o dodatkowe ilustracje i linki jest dostępna na blogu pod linkiem:

lepszykamien.wordpress.com/2020/05/15/poczatki-kamienskiej-archeologii/


Początki archeologii naszego powiatu możemy podzielić na dwa etapy:

- 1827 – 1945
- od 1945 r.

Pomijając oczywistość, że pierwszy okres to ten pruski/niemiecki, a następujący po nim to polski, jest jeszcze jedna różnica. W pierwszym okresie dominują znaleziska przypadkowe, natomiast w drugim górę biorą systematyczne, naukowe badania.

Przypadkowe odkrycia zazwyczaj były dziełem lokalnych rolników, ludzi związanych z pracami ziemnymi, pracowników leśnych oraz pasjonatów. Takie odkrycia dokonywane przez osoby nie związane bezpośrednio z tą dziedziną, miały poważne konsekwencje, o takich znaleziskach dowiadywano się lata po ich odkryciu, często przekazywano już niekompletne zespoły np. skarby, wyposażenia grobowców. Brakowało danych o okolicznościach ich znalezienia, a poszczególne zabytki po prostu wymieszały się z innymi w zbiorach laików.
Pierwsza informacja o odkryciach z naszego powiatu pochodzi z książki pana Ludwiga Wilhelma Brüggemanna "Ausführliche Beschreibung des gegenwärtigen Zustandes des Königl. Preussischen Herzogthums Vor- und Hinter-Pommern" (z niem.: Szczegółowy opis obecnego stanu Królestwa Pruskiego na Pomorzu Przednim i Tylnym) wydanej w roku 1779. W dziele tym jest wzmianka o grobowcach megalitycznych w okolicach Wrzosowa; zostały one skromnie opisane lata później, w roku 1830. Do dzisiaj nie zachowały się informacje o ich dokładnej lokalizacji, prawdopodobnie uległy one zniszczeniu.
Od roku 1824 funkcjonowało w Szczecinie stowarzyszenie skupiające pasjonatów „Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde" (z niem.: Towarzystwo na rzecz historii Pomorza i archeologii). Dzięki temu stowarzyszeniu spora liczba zabytków została uratowana, w tym i z okolic Kamienia.

W roku 1827 we Wrzosowie odkryto zabytki z epoki brązu. Podczas eksploatacji kamieni pod budowę dróg, prawdopodobnie natknięto się na pozostałości kurhanu. W nim odkryto naczynia datowane na II okres epoki brązu (1700–1300 p.n.e.) oraz na zabytki z przełomu epok brązu i żelaza. Ówcześni badacze nie byli w stanie ściśle odróżnić jednego zespołu od drugiego. Wzmianki o tym odkryciu pojawiają się w literaturze w roku 1829 w Bericht der Stettiner Ausschusses, Jahresbericht des Geselschaft für Pommersche Geschichte und Alterthümer (z niem.: Raport komisji szczecińskiej, roczny raport pomorskiego stowarzyszenia historyczno-zabytkowego). Kilkanaście lat później Wrzosowo znów przykuło uwagę badaczy. We wsi odnaleziono skarb składający się z kilku bransolet datowanych na młodszą epokę brązu (1100–900 p.n.e.).
W roku 1836 w Stuchowie przypadkowo natrafiono na grób szkieletowy datowany na młodszy okres wpływów rzymskich. Zabytki wówczas odkryte zostały częściowo opublikowane przez Karla Fredricha von Hagenow‚a w Baltische Studien (z niem.: Studia bałtyckie) w roku 1840 jako – Skelettgrab bei Stuchow (z niem.: Grób szkieletowy niedaleko Stuchowa).

Pierwsze znaleziska związane z kulturą łużycką zostały odkryte w Baczysławiu przez rolnika o imieniu Abraham. Wydobywał on kamienie ze swojego pola. Niestety, pan Abraham nie zdawał sobie sprawy z tego, że stanowiły one obstawę grobów. Z całego pola miało zachować się jedno zdobione naczynie, które trafiło do muzeum w Berlinie. Do podobnego zdarzenia doszło w roku 1873 w Kozielicach, gdzie pan E. Möltz przy zakładaniu żwirowni natrafił na podobne groby. Żadne z nich nie zachowały się do czasów współczesnych.

Na skarby z epoki brązu natrafiono również około roku 1860 w Sulikowie, a także w 1876 roku w Mokrawicy. Skarb z Mokrawicy składał się z 12 naszyjników datowanych na późny okres epoki brązu (900–700 p.n.e.). Skarb został znaleziony pod głazem przez rolnika Köllera. Do czasów współczesnych zachowały się dwa z 12 odnalezionych wówczas przedmiotów.
W roku 1877 pan Albert Voß rozkopał trzy grobowce megalityczne typu kujawskiego datowane na okres neolitu, znajdujące się na pograniczu Kłęb i Barnisławic.

Były to pierwsze badania tego typu obiektów na terenie Pomorza, Wielkopolski i Kujaw. Badania prowadzone bez zwracania uwagi na szczegóły zaowocowały jedynie krótkim komunikatem opublikowanym w roku 1897 w Zeitschrift für Ethnologie (z niem.: Zeszyt etnograficzny) jako Untersuchung von Hünenbetten bei Klemmen (z niem.: Badania łóż olbrzymów z obstawami).
Podczas karczowania lasu w Mechowie w latach 1889-1890 dokonano przypadkowego odkrycia cmentarzyska kultury łużyckiej datowanego na IV-V okres epoki brązu (1100–900 p.n.e.- 900–700 p.n.e). Uległo ono całkowitemu zniszczeniu, uratowano jedynie większe fragmenty glinianych naczyń oraz kilka przedmiotów wykonanych z brązu.

W roku 1907 w Gacku podczas wydobywania kamieni do budowy drogi natrafiono na groby obwarowane kamieniami związane z kulturą łużycką z IV okresu epoki brązu (1100–900 p.n.e.). Ocalałe zabytki zebrał w roku 1909 Adolf Stubenrauch. Wykonał on również szkic cmentarzyska, a wszystko opublikował w tym samym roku w Monatsblätter jako Ein zerstörtes Gräberfeld in Dammhoff Kreis Cammin (z niem.: Zniszczone cmentarzysko w Gacku, powiat kamieński).

W roku 1930 na polach należących do rodziny von Puttkamer‚ów z Wrzosowa podczas prac rolnych natrafiono na cmentarzysko. Składało się ono z grobów w formie kurhanów z kręgami kamiennymi; powiązano je z wczesną epoką żelaza. Rozkopano trzy groby, w środku odnalaziono fragmenty glinianych naczyń, nakazano wykonanie planu znalezisk. Wszystko opublikowano w kalendarzu powiatu kamieńskiego z roku 1931 Heimatkalender des Kresises Kammin für das Jahr 1931 (Kalendarz powiatu kamieńskiego na rok 1931) jako Steinkreisgräber auf der Gemarkung Fritzow (z niem.: Kamienne grobowe kręgi na terenie Wrzosowa).W roku 1934 w Strzeżewie odkryto skarb datowany na IV okres epoki brązu (1100–900 p.n.e.). Znalezisko to oraz inne pochodzące ze Strzeżewa opublikował pan Hans Jürgen Eggers w roku 1936 w Monatsblätter jako Vier Bronze-Verwahrfunde von Ramsberg (z niem.: Cztery brązowe depozyty ze Strzeżewa).