„Okiem pana Marcina”: Warunki naturalne Wyspy Chrząszczewskiej

Wyspa zawsze pozostaje w pewnej izolacji, dzięki czemu tworzący się na niej tzw. krajobraz kulturowy (czyli taki, jaki powstanie przy udziale człowieka) zazwyczaj prezentuje się nieco inaczej w porównaniu z pobliskimi obszarami. W przypadku Wyspy Chrząszczewskiej wiąże się on raczej z jej budową geologiczną, a dokładnie z wydobywaniem z niej surowców mineralnych. Wyspa była użytkowana przynajmniej przez ponad 200 lat w praktycznie niezmieniony sposób, oprócz prowadzonych od drugiej połowy XIX stulecia prac melioracyjnych. W ich wyniku znacząco zmniejszyły się mokradła i obszary solniskowe. Najcharakterystyczniejszą cechą jaką możemy zaobserwować na jej terenie są samorzutne zadrzewienia na odłogach, wyrobiskach, stromych wybrzeżach, oraz we wspomnianych osuszonych mokradłach.

Położona w cieśninie Dziwny między lądem stałym, a wyspą Wolin, zaliczana jest do jednych z większych wysp w Polsce. Wyspa Chrząszczewska jest oddzielona od lądu stałego w najwęższym miejscu o zaledwie 150 metrów. Jej powierzchnia wynosi około 10 kilometrów kwadratowych, w ostatnich 200 latach ta liczba nieszczególnie się zmieniała. Na jej wahania wpływały wzrosty i spadki zasięgu mokradeł na jej wschodzie i abrazja brzegu (potocznie podmywanie) w jej zachodniej części. Te zjawiska odnotowywali badacze niemieccy już w XIX wieku.

Większość wyspy stanowią pagórkowate tereny wysoczyzny denno-morenowej, a najwyższy "szczyt" ma zaledwie 29 metrów nad poziomem morza. Wschodnia część składa się natomiast z torfowych równin, które jedynie nieznacznie wznoszą się ponad poziom morza. Niegdyś w tej części wyspy również można było dostrzec wyraźniejsze pagórki tzw. ozowe (1-2 m. n.p.m. ), lecz uległy one zniszczeniu po drugiej połowie XIX stulecia w wyniku eksploatacji surowców mineralnych. Torfy możemy spotkać także w zagłębieniach bezodpływowych (potocznie tzw. oczkach) sięgających w głąb wyspy.
Obszar wysoczyzny składa się z glin zwałowych (glina wymieszana ze wszystkim co przyniósł lodowiec), zaś na jej obrzeżach i obniżeniach dominują deluwialne piaski (czyli wymyte ze zboczy wzniesień) i żwiry. W wyższych częściach pojawiają się natomiast piaski gliniaste oraz piaski i żwiry ozowe (również pamiątka po lądolodzie). Zagłębienia terenu wypełniają namuły torfiaste (potocznie tzw. zamuliska), natomiast na wschodnią część wyspy pokrywają torfy (czyli najmłodszy węgiel kopalny) położone na na piaskach deluwialnych.