Pan Marcin o początkach katedry w Kamieniu Pomorskim

Postępujący upadek Wolina, spotęgowany najazdami duńskimi doprowadził do przeniesienia biskupstwa do naszego miasta. Położony na zachód Wolin jako siedziba kościelna był reliktem po planach utworzenia dwóch biskupstw na Pomorzu. W tym samym czasie Kamień stanowił centrum władzy świeckiej młodego państwa (Księstwa Pomorskiego) – jako najważniejszy z grodów lokalnego księcia. Papiestwo niechętnie spoglądało na zmiany w lokalizacji biskupstw na terenach dopiero co wprowadzonych w krąg wiary chrześcijańskiej. Jednakże, dostrzeżono potencjał w osadzie mogącej połączyć władzę świecką i kościelną, przynajmniej w formie symbolicznej. Niestety Kamień szybko przestał pełnić funkcję stolicy. Sama idea biskupstwa kamieńskiego wydaje się działaniem planowym, rozciągniętym w czasie. Można, więc przypuszczać, że budowa katedry również była od samego początku planowana, niestety tak nie jest.

W ''Żywotach'' Ottona z Bambergu możemy przeczytać o fundacji świątyń, lecz już nie zbyt wiele o ich architekturze – czyli o tym jak wyglądały. W kamieńskiej katedrze możemy podziwiać prosty kamienny portal (czyli wejście) w północnym transepcie (wchodząc do świątyni, na lewo od ołtarza)

Po stronie południowej (na prawo od ołtarza) znajdują się pozostałości po granitowym portalu. Podczas prac remontowych odkryto tutaj również granitowe fundamenty. Wydawałoby się, że pierwotnie budowla była kamienna (ta wersja pojawia się w starszych publikacjach)

Problem polega na tym, że prezbiterium (czyli ta część, za współczesnym ołtarzem), szczególnie apsyda została wzniesiona z użyciem cegły.

Obecność tych dwóch materiałów, a zatem i dwóch różnych warsztatów stawia kłopotliwe, pozostawione bez odpowiedzi pytanie: która część katedry jest najstarsza?

Do dziś ścierają się zwolennicy dwóch poglądów: granitowe fragmenty transeptu są najstarsze, oraz, że to jednak ceglana apsyda jest najstarsza. Niestety wokół katedry nigdy żaden archeolog nie prowadził poważnych badań, chodzi tu głównie o przyjrzenie się fundamentom. W niektórych częściach możemy zaobserwować, że to granitowe bloki są pod cegłami. Świadczy to głównie o kolejności budowy i nie pokazuje najstarszych faz świątyni. Tak więc, mamy dwa podejścia do sprawy, ujęte w książce pana Szczęsnego:

''...jedni kierują się logiką budowlaną, inni natomiast przekonaniem o historycznym – zarówno jednostkowym, jak i ogólnym wymiarze – pierwszeństwie kamienia przed cegłą''.

Budowa świątyni na terenie niezabudowanym wymuszała zazwyczaj wznoszenie (czy przebudowę wcześniejszej) świątyni od wschodu ku zachodowi (czyli od ołtarza, ku wejściu). Dzięki temu wierni mogą użytkować już wzniesioną wcześniej część budowli. Sprawa ma się inaczej, jeśli wcześniej istniał już kościół. W takiej sytuacji budowa postępuje zgodnie ze stałym użytkowaniem świątyni.

Czy mogło być jednak inaczej? W Saint Denis (Francja) najpierw przebudowano fasadę zachodnią, a dopiero później wzniesiono chór (część z ołtarzem). Niestety bez wykopalisk w kamieńskiej katedrze, nie możemy powiedzieć niczego więcej.

Słabo podpierane teorie o pierwszeństwie kamienia przed cegłą we wznoszeniu kamieńskiej katedry odbijają się od kościoła w Kołbaczu. Został on wzniesiony od samego początku przy użyciu cegły.

Przyjął się pogląd, że wczesna architektura średniowiecza to przede wszystkim kamienne budowle, że to kamień był najbardziej prestiżowym materiałem. Co jeśli, w naszym dość późno wprowadzonym do kultury chrześcijańskiej świeżym państwie było inaczej? Wydaje się, że w naszym regionie, to właśnie cegła była najbardziej cenionym materiałem. Warsztaty wykorzystujące kamień pracowały przy wznoszeniu mniej ważnych obiektów. Przewijał się również pogląd, że to przez twardość granitu te budynki są tak toporne. Jeśli udamy się do Danii, to tamtejsze świątynie pokazywały bogactwo zdobień, właśnie w tym materiale.

Podsumowując, który materiał był wyżej ceniony zależy od miejsca i czasu, co komplikuje jeszcze bardziej kwestię początków kamieńskiej katedry. Wydaje się, że jednak to wersja od wschodu do zachodu wydaje się drogą najprostszą. W następnym poście przyjrzymy się chórowi katedry. Katedrę możemy zwiedzić online, klikając w ten link:

katedra-kamienpomorski.pl/spacer-po-katedrze/

Pełen wpis, uzupełniony o linki i dodatkowe zdjęcia jest dostępny na blogu, pod tym linkiem:

target=_blank>lepszykamien.wordpress.com/2019/01/20/poczatki-katedry-w-kamieniu-pomorskim/

Pan Marcin
lepszykamien.wordpress.com