80 lat wieży kamieńskiej katedry

Kiedy w 1998 r. wymieniono, z powodu postępującej korozji, krzyż wieńczący wieżę katedralną odnaleziono w nim tuleję, w której znajdował się pamiątkowy dokument datowany na 5 listopada 1934 r. (informujący o pracach związanych z budową dachu) oraz pocztówka przedstawiającą katedrę. Materiały te przypomniały o nie tak znowu odległej metryce zachodniej elewacji tego najważniejszego kamieńskiego kościoła. Po skopiowaniu, wraz z materiałami z 1998 r., wróciły one do tulei, którą umieszczono w krzyżu obecnie wieńczącym wieżę, wykonanym w Warsztatach Szkolnych Zespołu Szkół Zawodowych w Kamieniu Pomorskim. Jego skorodowany poprzednik został zaś zawieszony na ścianie krużganków wirydarza katedralnego.

Pierwsza wieża naszej katedry powstała najprawdopodobniej w drugiej połowie XIV wieku jako przedłużenie osi nawy głównej od strony zachodniej. Gotycka wieża wzniesiona na planie kwadratu nie posiadała wejścia do kościoła, które znajdowało się po stronie południowej. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1479 r. Strzelista, górująca nad Osiedlem Katedralnym, wieża uwieczniona została na XIX-wiecznym rysunku kamieńskiego historyka Ludwika Kückena przedstawiającym panoramę miasta z około 1550 r., odrysowaną przez niego z obrazu znajdującego się w kolekcji zamku w Płotach.

Panorama miasta z wieżą katedralną znalazła się również na „Wielkiej Mapie Księstwa Pomorskiego” Eilhardusa Lubinusa wydanej w 1618 r. Wieża ta przetrwała do 1630 r. kiedy to spłonęła podczas wojny trzydziestoletniej. Budowa nowej zakończona została już po kończącym ten konflikt pokoju westfalskim zawartym w 1648 r., na mocy którego Kamień trafił pod panowanie szwedzkie (trwające do 1679 r.). Jej wygląd znany jest z ryciny kronikarza miejskiego Johanessa Rugego z 1687 r. Wieża ta zwieńczona została kopułą zakończoną szpicem, na którego szczycie umieszczono kulę, chorągiewkę i krzyż. Z czasem stan techniczny wieży pogarszał się. W 1803 r. została rozebrana z powodu groźby zawalenia się. Nowe prowizoryczne dwuspadowe zadaszenie jej korpusu zostało zrównane z dachem naw katedry.

Pojawienie się trzeciej wieży w historii kamieńskiej świątyni wiąże się z pracami restauratorskimi prowadzonymi w kościele w latach 1847-1849/50. Jednym z ich elementów stała się budowa nowej wieży według projektu berlińskiego architekta Augusta Sollera, ucznia samego Karla Friedricha Schinkla. W tym miejscu warto wspomnieć, iż zmarły w 1853 r. Soller zaprojektował również gmach Ziemstwa Kredytowego w Poznaniu (będący po powojennej odbudowie siedzibą Akademii Sztuk Pięknych - obecnie Uniwersytetu Artystycznego) oraz jak się przypuszcza gmach Hotelu Rzymskiego znajdującego się w tym mieście (usytuowanego przy Alejach Karola Marcinkowskiego w pobliżu Placu Wolności).

Wróćmy jednak do naszej katedry. Soller nadał jej popularny wówczas nawiązujący do gotyku kształt. Była czworobokiem z ozdobnymi wieżyczkami (zwanymi pinaklami) w narożach. W górnej części przechodziła w ośmiobok zwieńczony ośmiobocznym hełmem typowym wówczas na Pomorzu w poddawanych restauracji kościołach jak w Kościele Mariackim w Chojnie czy szczecińskim Dąbiu. Ośmioboczny hełm zwieńczony był krzyżem.

Z czasem nowa neogotycka wieża kamieńskiej katedry zaczęła budzić szereg emocji. Zarzucano jej za małą skalę, niedostosowanie do bryły kościoła i brzydotę. W latach dwudziestych XX w. związku z jubileuszem 750-lecia katedry budziła już wyraźną niechęć. Nie podobała się wtedy zarówno prezydentowi rejencji szczecińskiej, jak i kamieńskiemu landratowi oraz prowincjonalnemu konserwatorowi zabytków. Ten ostatni proponował nawet przebudowę i zmianę kształtu jej górnej części.

Idea ta została niebawem zrealizowana zajmując, jak pisała szczecińska historyczka sztuki i badaczka tej tematyki Barbara Ochendowska-Grzelak, „swoje miejsce na kartach historii niemieckiej myśli konserwatorskiej”.

W 1931 r. nowym konserwatorem zabytków rejencji pomorskiej został czterdziestodwuletni historyk sztuki Franz (Friedrich) Balke dopuszczający ingerencję w zabytek nowymi narodowymi formami czyniące zeń „przedmiot żywej teraźniejszości”. Ideę tę zastosował w kamieńskiej katedrze podczas prac restauratorskich, które rozpoczęto przed osiemdziesięcioma laty.

Ich realizacja przebiegała w trzech etapach. Pierwszy z 1934 r. dotyczył nowej wieży, drugi fundamentów (1935) i trzeci - wnętrza świątyni (1937-1941).